viernes, 7 de noviembre de 2025

INAUSI. Podar. Jatorrizko esanahia.


◇◇◇

INAUSI.
Podar.
Jatorrizko esanahia.
0. EGIN MOTZ ADAR ORO OSO DEN
-Que es Hacer Cortas las Ramas Muy del Todo.
1. IHIN NUZ  ArA  UU  USU RI
2. IIN N(I)  AA  UU  (I)SI  I
3. IINNAAUUSII
= INAUSI

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

JAKIN. Saber. Jatorrizko esanahia.



◇◇◇

JAKIN.
Saber.
Jatorrizko esanahia.
< Ihakin
0.Gogoan Oro Gar Ikus Den.
-Que es Ver Todo Claro en la Mente.
1.huhue uu ha (i)ki rin.
2.iii ii ha ki in
= IHAKIN
= JAKIN / YAKIN / IAKIN

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

IRULEGIKO ESKUA. Proposamen berria.


◇◇◇ 

IRULEGIKO ESKUA.
Proposamen Berria.

▪︎Texto. 

SORIONEKU.
TENEKEBEEKIRRATERREN
O'T'IRRTAN. 
ESEAKARRI ERRAUKON. 

▪︎Adaptación. 

ZORI ON EKUS (edo Egu)•
TENE KEBE(n) E(se)KI 
ERRE ATERRI DEN          
OTZIRRTAN <> OÑIRRTAN•
EZE AKARRI, ERRAI UKAN ON•

Oharra:
(errai ukan on > erra uka un > erraukon) 
(keben > hemen)

▪︎Traducción. 

QUE VEAS PÁJAROS BUENOS•
EL ESTAÑO AQUÍ COLGADO 
ES PROTECTOR DE ARDER 
EN LAS TORMENTAS <> RAYOS•
NO TE LO LLEVES, TEN BUENA
ENTRAÑA•

(tener buena entraña 
= ser de buena índole 
= ser entrañable)

☆☆☆ 

▪︎Traducción actualizada.

QUE TE VAYA BIEN•
EL (espejo de) ESTAÑO AQUÍ COLGADO ES UN  PARARRAYOS*•
NO TE LO LLEVES, SÉ BUENA PERSONA (Sé de Buena Índole
/ Entraña)•

* "Protector contra incendios en caso de tormentas/rayos."
(El estaño es muy buen conductor eléctrico).
(OTZIRR / OÑIRR / OTSIRR
 = rayo/tormenta/trueno).
(ortzirri <> ortzerre : enfados de/en Ortzi, irritaciones o incendios en el
/ del cielo, tormentas con aparato eléctrico y truenos: oñastarri, hotsastarri
>>> ortzadar: arco iris).
(¿En el cielo sin más o lanzados por Ortzi como el Zeus griego?
La terminación en -TAN indica lugar, 
en dónde, no quién como personaje).

☆☆☆

Oharra:
esTANio  (cast./ esp.)
sTANnum  (lat.)
TIN  (eng.)
ZINN <> THINN <> TzINN  (de.)
TENN (sueco)
éTAIN  (fr.)
ezTAINu  (eusk.)
TENE  (protoeusk. / antzineusk.) 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


jueves, 6 de noviembre de 2025

GORROTO - BORROKA. Odio - Combate, Pelea, Lucha. Jatorrizko esanahiak.


◇◇◇ 

GORROTO - BORROKA.
Odio - Combate, Pelea, Lucha.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

GORROTO.
Odio.
0. GOGO GOGORR ORO DORR.
-Ánimo todo lo más duro.
1. GOHO HOHORR OO TO.
2. GOO OORR OO TO.
= GORROTO . 

♧♧♧

BORROKA.
Combate, Pelea, Lucha.
0. JO ORO GOGORR 
TA ORRO ORO KARR.
-Golpes Todo Duros
y Rugidos Todo Fuertes.
1. IU  UU  HOHORR
  DE ORRO OO  KARR.
2. UUU  OORR
RI ORRO  OO  KARR.
3. UORR
(I) ORRO OO KA.
4. BORR(O)RROOOKA.
5. BORROKA.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

ESPALOI. Acera. Jatorrizko esanahia.


◇◇◇ 

ESPALOI
acera
-MAILA DEN KALE ERTZEAN
EZ ZAPALTZEKO LOHIA.
-Escalón que está en el borde de la calle
para no pisar el barro.
-NELE RE GELE ESIE
EZ ZAPALZIGU LOIE.
-HErE E HErE ESE
EZEPALIHI LOII
-EE E  EE ESE
EEPALII LOII
= ES(E)PAL(I)LOI
-ESPALLOI
= ESPALOI 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

martes, 4 de noviembre de 2025

KUTUN - GUTUN. Amuleto - Carta. Jatorrizko esanahiak.



◇◇◇ 

KUTUN - GUTUN.
Amuleto - Carta.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

KUTUN.
Amuleto.
Jatorrizko esanahia.
0. GU ZAINTZEN GAITUN.
Que nos guarda a nosotros.
1.KU ZETZI GETUN.
2.KU ZIZI  HITUN.
3.KU  (II)  (I)TUN.
4.KUTUN > bustiduraz > KUTTUN. 

♧♧♧ 

GUTUN
Carta, nota, escrito.
0.IKUR ITUN BERUN.
Pacto de signos en plomo.
1.(I)GU  TU  U(I)UN
2.GUTUUUN
= GUTUN 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


HERIO - HIL - BIZI. Muerte - Morir - Vivir. Jatorrizko esanahiak.


◇◇◇ 

HERIO - HIL - BIZI.
Muerte - Morir - Vivir.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆

HERIO.
Muerte.
0. Ken Daun Bizi Oro.
-Que Quita Todo Vivir.
1. ge reu mizi oo
2. he rii nii oo
3. he rii hii oo
4. he rii  ii  oo
= HERIO 

Erakarria:
HERIO-TZA: acto de muerte, acción de morir. 

♧♧♧ 

HIL  
morir
0. Ge Bizi Oro Den.
-Que es del Todo Sin Vivir.
1. HI UIZI ULU RI
2. HI III  ILI I
3. HIL(I)
4. HIL 

♧♧♧ 

BIZI  (izan)
vivir, vivo, vida
0. BIHOTZ  EZE GELDI IZAN.
-(Que es) No Tener 
Parado el Corazón.
(No se conocía
la muerte cerebral
o coma).
1. BIUZ IZI HERI IZE.
2. BIIZ IZI II  IZI.
    = BIIZ(I)ZIIIZ(I)
3. BIZZI(Z)
4. BIZI. 

♧♧♧
@fga51
♧♧♧

ARERIO - ETSAI. Enemigo. Jatorrizko esanahiak.

◇◇◇ 

ARERIO - ETSAI.
Enemigo.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆

ARERIO  
Enemigo personal.
0. Nahi Daun Ene Herio.
-Que Desea Mi Muerte.
1. hai rei  ehe erio
2. a re ee erio
= ARERIO 

♧♧♧ 

ETSAI
Enemigo colectivo.
0. Arerio Eta Oso Handi.
-Enemigo Y Muy Grande.
1. aiiu ite usu ari
2. e(i) t(i) (i)s(i) ai
3. ETSAI

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

lunes, 3 de noviembre de 2025

LO  (egin). Sueño, dormido, dormir. Jatorrizko esanahia.


◇◇◇ 

LO  (egin).
Sueño, dormido, dormir.
Jatorrizko esanahia. 

0. GE ORO GOGO
-Sin Consciencia del Todo.
1. HI OLO HOHO
2. I ULO OO
3. (II)LOOO
4. LOOO
= LO

♧♧♧
@fga51
♧♧♧

AMETS  /  AMENTS. Sueño Onírico.(Lo ez da gauza bera). Jatorrizko esanahia.


◇◇◇ 

AMETS  /  AMENTS.
Sueño Onírico.
(Lo ez da gauza bera).
Jatorrizko esanahia. 

Jatorria:
0. Lo Denean Oro Buruan Den Heda Oso. 

Esanahia:
-Que Es Todo Lo Que Está Muy Extendido Por La Cabeza Cuando Se Duerme. 

Bilakaera:
0. Lo Denean Oro Buruan Den Heda Oso.
1. ru riniA uu MuuE riN (i)Te uSu.
2. (i ihi)A (ii) M(ii)E  (i)N T(i) (i)S(i).
3. AMENTS  >  AMETS. 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

domingo, 2 de noviembre de 2025

OHE. Cama, Lecho. Jatorrizko esanahia.


◇◇◇ 

OHE.
Cama, Lecho.
Jatorrizko esanahia.
0. ORO BEHE DATZANA.
-Lo Que Yace Abajo del Todo.
1. OO  MEE RETZEHE
2. OO NEE EZEE
3. OO HEE EEE
4. OHE 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

BATAIO. Bautizo (uretan murgilduz). Jatorrizko esanahia.

 




◇◇◇ 

BATAIO.
Bautizo (uretan murgilduz).
Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

BATAIO.
Bautizo.
Urperatuz hasieran eta
mende askotan.
bautizo < baptizein (gr.) : sumergir.
Euskeraz:
0. UrPErATU ArAZI  OrO.
Hacer Sumergir del Todo en Agua.
1. UBEATU AAZI OO.
2. (I)B(I)ATU AAHI OO.
3. BAT(U) AAI OO.
4. BATAAIOO.
= BATAIO. 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


EDER. Bello-a, Hermoso-a. Jatorrizko esanahia.

 


◇◇◇ 

EDER.

Bello-a, Hermoso-a.

Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

EDER

bello - hermoso

2 aukera A / B:

A.

EDER.

bello, hermoso.

0. HEDA DEN ZAN GAR.

(zan den > handi)

-Que Emite Gran Brillo.

1. IrE DE HEN HER.

2. IE DE HE HER.

3. E DE E ER.

= EDER.

B.

EDER.

bello, hermoso.

0. DIIR - DIIR DAGIEN.

Que resplandece.

1. DER-DER  rehii.

2. rER-DER (iii)

3. E(R)-DER.

4. EDER.

(artikuluarekin : EDERRA)

Oharra:

Eguneroko erabileretan:

EDERRA

> EERRA <> EARRA

Erakarria:

EDERTASUN: belleza.


♧◇♧

@fga51

♧◇♧

sábado, 1 de noviembre de 2025

GURPIL - ORGA - GURDI. Rueda - Carreta de mano - Carro de bueyes. Jatorrizko esanahiak.






◇◇◇ 


GURPIL - ORGA - GURDI.
Rueda - Carreta de mano 
- Carro de bueyes.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆


GURPIL.
Rueda.
0. ZUr GOGOR BIrIBIL.
Madera Dura Redonda.
1. ZU GUHUR BIIBIL
2. U GUUR PIIUIL
3. IGURPIIIIL
4. GURPIL 

♧♧♧


ORGA.
Carreta de mano, Carretilla.
0. AURRE GAIN ZAMA DAROAN.
Que Lleva la Carga Encima de 
lo de Delante.
1. ORRE GAN ANA rAruA
2. ORRE GA AHA A(i)A
3. ORR(E) GA AA AA
4. ORGA 

♧♧♧


GURDI.
carro de bueyes.
0. ORGAren AURREan IDIak DAUZAN.
Que Tiene los Bueyes Delante de la Carreta.
1. URGEIN ORRIE  IDIE DEUZE
2. (I)G(II)  URRII IDII  DIIZ(I)
3. GURRIDIDI(Z)
4. GURR(I)D(I)DI
5. GURDDI 
= GURDI


♧◇♧
@fga51
♧◇♧




viernes, 31 de octubre de 2025

ARRE TAKE en Ibero - Haic Est Situs en Latín?. "AQUÍ ESTÁ INCINERADO" es la propuesta de traducción etimológica desde el ProtoEuskera.

 


◇◇◇

En la lápida de Tarragona.

☆☆☆

Inscripción en lápida:

(latín)
HAIC EST SIT(US)

(ibero)
AŔE TAKE =  ARRE TAKE
(texto)
[AR(...) SAKAŔ(R)IL(...)] (nombre)



¤ Etimología 
(desde el protoeuskera)

¤ Nota
Los iberos incineraban los cadáveres.



▪︎AŔE TAKE  <>  ARRE TAKE

A.Simple y directa

▪︎AŔE TAKE  <>  ARRE  TAKE

arre / erre : quemar, quemado
ta / da : es, está
kē / kee / keue / kebê / keben : hemen : aquí

▪︎ERRE DA•KE(U<>B)E(N)

▪︎AQUÍ ESTÁ QUEMADO
 ( ~ INCINERADO )

B. Opción

< *HEDA ERRAUTS DA KEBEN
- AR(NAI)  SAKARRIL(ISKAR) -

(keben > gemen > hemen : 
aquí, hasta el siglo XX se decía así en euskera roncalés)


¤ Significado

 DESPLAZADO A<>CONVERTIDO EN - CENIZAS - ES(TÁ) - AQUÍ  (abajo)  
- A.S. -

>>>

• INCINERADO ESTÁ AQUÍ  (abajo) - A.S.-
es decir:

AQUÍ (abajo) ESTÁ INCINERADO A.S.


¤ Evolución fonética aglutinada:

▪︎ AŔE TAKE (ibero) 
= ARRE TAKE


0.
< *HEDA ERRAUTS DA KEBEN

1.
> *ÎRA (I)RREITZ TA KEME^

2.
> *(Î)^A RREZ TA KENÊ

3.
> *Â RRE^ TA KEHÊ

4.
> ÂRRÊ TA KE^Ê

= ÂRRÊ  TAKĒ  <>  ÂŔÊ  TAKĒ


¤ Nota sobre el nombre

▪︎ARNAI SAKARRISKER
(sakarriliskar > sakarririsker
 > sakarri^isker > sakarrīsker)
Es un nombre que tb. está escrito en el Plomo de la Serreta de Alcoy.

1. Nombre:

▪︎ARNAI

< *ARRANO EGAN HEDA ZAN GOI DEN
•Águila Que Se Desplaza Muy Alto Volando.

> *arrâu ihen îra hâ hui rî
> *arrâi iîn î^a ^â îi ^î
> *arrâ(ī)n(ī)ā^ī^
> ARRÂNĀĪ
> ARNĀĪ



2.1. Toponímico:

▪︎SAKARRISKER

< SAKARRILISKONI-TAR
> SAKARRILISKON-DAR
> SAKARRILISKÔ-RAR
> SAKARRILISK(U)-^AR
> SAKARRILISK-ÂR
> SAKARRIRISK-ÊR
> SAKARRI^ISKÊR
> SAKARRĪSKÊR
<> SAKAŔĪSKÊŔ

2.2. Toponímico:

▪︎SAKARRILISKO-TAR

< SAKAR-ILI-S-GAIN ORO-TAR

•Originario de 
SAKARRILISK(Ê)Ō 
> SAKARRILISKÔ
> SAKARRIRISKŌ
> SAKARRI^ISKŌ
> SAKARRĪSKŌ

Originario de SAKARRĪSKŌ:
SAKARRĪSKŌ-AŔ
> SAKARRĪSKŪAŔ
> SAKARRĪSKAŔ
> SAKARRISKEŔ


3. Ciudad:

▪︎SAKARRILISKÔ 
> SAKARRĪSKÔ
< *SAKAR-ILI-OSO-GONI

< *HAITZ HEDA GONI AURRE ILI OSO GAIN ORO

•Ciudad Muy Encima de Todo  Ante Alta Extensa Peña.

•Oppidum Ante Alta Sierra.

> *ÊTZ ÊRA KU^ ARRI ILI 
USU GÊ Ō

> *(Î)S (Î)^A K(Î) ARRĪLIS(Î)K(Î)Ō

> SÂKARRĪLISKÔ

> SÂKARRĪRISKÔ

> SÂKARRĪ^ISKÔ <> SÂKARRĪSKÕ


◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧




ZUMAIA. Gipuzkoako kostaldean Urola ibaiaren bokalean. Jatorrizko esanahia.

 



◇◇◇


ZUMAIA.
Gipuzkoako kostaldean
Urola ibaiaren bokalean.
Jatorrizko esanahia.

☆☆☆

ZUMAIA.
Herria Gipuzkoako kostaldean.
Urola ibaiaren bokalean.
Ibaiaren eta itsaso zabalaren artean.
Flyschdun labar guztiak.
Hondartza-tarte gutxi eta laburrak.

Hiru aukera : A / B / C

A. aukera

ZUMAIA

"Zumaia euskal toponimoaren jatorria Zume hitza da, oparotasuna adierazten duen atziz­kiaz osatua. Izan ere, Urola ibaia eta Narrondo ibai‑bokaleetako lur zingiratsua zumez eta ihiz josita dago."
Baliteke, baina bada beste aukera bat hobea, baina ez hain agerikoa.
Normalean, euskal toponimoek kokapena eta funtzioa, edo kokapena eta ingurua adierazten dute.
Zumediek ez dute ezer berezirik adierazten
herri bati buruz.

B. aukera

ZUMAIA
Jatorrizko esanahia holan izan daiteke  ere:

Jatorria:

0. ZAINDUZ  ITSASOA
BEHA HEDA DEN
UROLA IBAI  ITSAS-AHO HERRI.

Esanahia:

-Pueblo de la Desembocadura Marina
del Rio Urola que Mira Extensamente
Vigilando el Mar.

-Pueblo de la Desembocadura del Urola que es Atalayero Marino.

Bilakaera:

0. ZAINDUZ  ITSASOA
BEHA HEDA DEN
UROLA IBAI  ITSAS-AHO HERRI.

1. ZERUZ  ITZAZUE
M(I)A IRA RI
IURA IME ITZA- AU IR.

2. Z(I)U  (I)ZEU(I)
MA (I)A (I)
(II)A  INI  IZA-A(I) (I).

3. ZU  Z(I)U
MA A
A IHI IAA.

4. ZU(Z)UMAAAIIIAA

5. ZUMAIA

C. aukera

ZUMAIA

Jatorria:

0. ZAN ORO LABAR HEDA
ARTEAN UROLA IBAI ITSAS
AHOAN DEN HERRI.

Esanahia:

-Pueblo que está en la desembocadura
marina del rio Urola
entre acantilados todos muy extensos.

Bilakaera:

0. ZAN ORO LABAR HEDA
ARTEAN UROLA IBAI ITSAS
AHOAN DEN HERRI.

1. ZE UU  REMA IRA
ADIA  UURA IME TZE
AUA  RI  IR.

2. Z(I) UU  (I)MA  (I)A
ARIA  IIRA  INI ZI
A(I)A  (I)  (I)

3. Z UU MA A
A(I)A  (I)A  IHI I
AA

4. ZUUMAAAAAIIIAA
= ZUMAIA


♧◇♧
@fga51
♧◇♧




jueves, 30 de octubre de 2025

OSASUN.Salud.Jatorrizko esanahia.



◇◇◇


OSASUN.
Salud.
Jatorrizko esanahia.

☆☆☆

Diferente de OSOTASUN: plenitud.

-Jatorria:
0. GORPUTZ ZAN OSO ON DEN.

-Esanahia:
Que el Cuerpo Está Muy Mucho Bien.

-Bilakaera
1. HOBUS HAN USU UN RI.
2. OUUS  HA  USU UN (I).
3. O(II)SA(I)SUUN.
4. OSASUN.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

URDAIL. Estómago. Jatorrizko esanahia.

◇◇◇

URDAIL.
Estómago.
Jatorrizko esanahia.

-Jatorria:
0. ZORRO DAGIEN JANARI BIHUR.

-Esanahia:
Bolsa que Hace Transformarse el Alimento.

-Bilakaera:
1. (Z)URRU  DA(HII)  (I)AHA(I)  MIUR
2. URRU DA  AA  NIIL
3. URRUDAAAHIIL
= URR(U)DAIL
4. URDAIL

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

MIHI / MINGAIN. Lengua. Jatorrizko esanahiak.

◇◇◇ 

MIHI / MINGAIN.
Lengua.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

MIHI.
Lengua. 

-Jatorria:
0. AHO ADAR MENE (mehe) DEN
(-mene > mini > mihi
-mene > mehe > mihi ) 

-Esanahia:
QUE ES MIEMBRO PEQUEÑO / SUAVE / FINO / DELGADO DE LA BOCA. 

-Bilakaera:
0. AHO ADAR MENE DEN
1. EU ERE MINI RI
2. (II II) MINI I
3. MINI
4. MIHI 

♧♧♧ 

MINGAIN
Lengua. 

-Jatorria:
0. ADAR GI MENE (mehe)
AGOtik HEDA AHAL DAUN. 

-Esanahia:
Que es miembro de carne fina
que se Puede Extender/Desplazar 
de la Boca. 

-Bilakaera:
0. ADAR GI MENE (mehe)
AGOtik HEDA AHAL DAUN. 

1. ERE HI  MINI
EGUdi IRA AA REIN 

2. (II I) MIN
(I)GIri  (I)A AA  IIN 

3. MIN
G(II) AAA IIN 

4. MINGAAAIIN
= MINGAIN 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

SABEL.Vientre , Abdomen.Jatorrizko esanahia.


 


◇◇◇

SABEL.
Vientre , Abdomen.
Jatorrizko esanahia. 

0. GORPUTZ  ZAN BORO AURRE DEN.
(zan den > handi) 

-Que es el Gran Redondel de Delante del Cuerpo. 

0. GORPUTZ  ZAN BORO AURRE DEN.
1. HUBUS HAN  BUU  ARRE RI
2. IUIS  HA  B(II)  ELE (I)
3. (III)S A  B  EL(I)
4. SABEL.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


miércoles, 29 de octubre de 2025

BARRABIL Testículo. Jatorrizko esanahia.





◇◇◇


BARRABIL
Testículo.
0. Zorro Barru Bi AR Borobil.
-Dos bolas de macho dentro de una bolsa.
-Dos testículos dentro del escroto.
1. Zulu Barru Mi AL MuuBiL
2. Uru Barru Ni AL NUUBiL
3. UU Barru Hi A HIIBIL
= (U)BARRU (I) A (I)BIL
4. BARR(U)ABIL
5. BARRABIL.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

ARRAIN. Pez. Jatorrizko esanahia.

 




◇◇◇ 

ARRAIN.

pez.

< BARRANI > ARRANI > ARRAIN

0. UR BARRUAN ATS EGIN AHAL DAUN.

-Que puede respirar dentro del agua.

1. u barrue as ehin aa reu

2. (i) barr(ii) a(z) (ii)n  ee ii

3. barr a n ii ii

= (B)ARRANI.

(cae la b inicial)

4. ARRANI.

(metátesis)

5. ARRAIN. 


♧◇♧

@fga51

♧◇♧