GILTZA - GAKO - KAKO. Llave - Llave - Gancho / Garfio. Jatorrizko esanahiak.

 

◇◇◇ 

¤ GILTZA - GAKO  -  KAKO

•Llave - Llave - Gancho / Garfio 

☆☆☆ 

▪︎GILTZA 

2 opciones  a/B. 

Desde el Concepto

de Cerrar.

(Se elige la B.)

☆ 

[a.]

¤ Etimología 

▪︎GILTZA 

0.  (zalantzan) 

< *KEN ILTZE SAŔ

ORO ITXI DUENA

¤ Significado

•LO QUE CIERRA DEL TODO

QUITADO EL METER CLAVOS. 

•LO QUE CIERRA DEL TODO 

SIN CLAVAR CLAVOS.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo

0.

< *KEN ILTZE SAŔ

ORO ITXI DUENA 

1.

> *KE^  ILTZE  ZA^

U^U  ISI  RUiNE 

2.

> *GÊ  ILTZE  ^Â

I^I  IZI  ^IIN(I) 

3.

> *GΠ ILTZ(I)  Â

(Ī)   (I^I)   (Ī)N 

4.

> GĪLTZÂN 

> GĪLTZÂ^ 

☆☆☆ 

[B.]

¤ Etimología 

▪︎GILTZA 

0.  (ziuŕ) 

< *ILTZE SAŔ GABE

ORO ITXI DUENA 

¤ Significado 

•QUE LO CIERRA TODO 

SIN METER CLAVOS

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo

0.

< *ILTZE SAŔ GABE

ORO ITXI DUENA 

1.

> *I^ZI  ZE^  GEUI

ULU  ITXI  RIIHA 

2.

> *(Î^I  ^Î )  GIII

ILI  ITSI  ^II^A 

3.

> *GĪ

LĪTZ(Ī^) 

4.

> *GĪL(Ī)TZ 

> GĪLTZÂ

♧♧♧

▪︎GAKO

•clave, llave 

¤ Etimología 

Desde el Concepto de Abrir.

▪︎GAKO 

0.

< *ILTZE KEN GABE 

IREKI ORO AHAL DUENA

¤ Significado 

•LO QUE PUEDE ABRIR TODO 

SIN QUITAR CLAVOS.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo 

0.

< *ILTZE KEN GABE 

IREKI ORO AHAL DUENA 

1.

> *I^ZI  GE^  HAUE

I^IKI  O^O  E^E^  RIINE 

2.

> *(Î^I)  G(Î)  ^A(II)

(Ī)K(I)  Ō  (ÎÎ)   (^Ī)N(I) 

3.

> *GÂKŌN 

4.

> GÂKŌ^

♧♧♧

▪︎KAKO

•gancho, garfio, colgador

¤ Etimología 

▪︎KAKO 

0.

< *NON LOTU GABE 

ESEKI ORO AHAL DEN• 

¤ Significado 

•DONDE SE PUEDE COLGAR 

TODO SIN ATAR.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo

0.

< *NON LOTU GABE 

ESEKI ORO AHAL DEN 

1.

> *NU^  RUDU  KAUE

IZIKI  O^O  E^E^  RI^ 

2.

> *HΠ ÎRI  KA(II)

(I^I)K(I)   Ō   (ÎÎ)  (^Î) 

3.

> *(^Π Î^I)   KA

K  Ō  

4.

> KAKŌ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

ERNE - ESNA(tu) - ZAIN. Atento - Despertar - Guardián. Jatorrizko esanahiak.

 

◇◇◇ 

¤ ERNE - ESNA(tu) - ZAIN.

Atento - Despertar - Guardián. 

☆☆☆

▪︎EŔNE

•atento, despierto, vigilante 

¤ Etimología 

0.

< *AURRE ZAN BEHA DEN• 

¤ Significado

•QUE MIRA MUY ADELANTE.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo

0.

< *AURRE ZAN BEHA DEN 

1.

> *ARRE ZEMI^E RI^ 

2.

> *EŔ  ^EN(I)Ê  (^Î) 

3.

> *ERR(Ê)NÊ 

4.

> EŔNÊ

♧♧♧

▪︎ESNA(tu)

•despertar, espabilar

¤ Etimología 

0.

< *ARGI OSO BEHA•

¤ Significado 

•MIRAR POR COMPLETO LA LUZ.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo 

0.

< *ARGI OSO BEHA 

1.

> *E^GI  USU MI^A 

2.

> *ÊHI ISI N(I) 

3.

> *Ê(^Ī)S(I)N 

4.

> ÊSNÂ

♧♧♧

▪︎ZAIN

•vigilante, cuidador, guardián 

¤ Etimología 

0.

< *ZAN BEHA ORO DEN• 

(zan den > handî) 

¤ Significado

•QUE ES OBSERVAR MUCHO TODO.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo 

0.

< ZAN BEHA ORO DEN 

1.

> *ZAMI^E  U^U  RIN 

2.

> *ZANIΠ  IΠ  ^IN 

3.

> *ZAHĪ^N 

4.

> ZA^Ī^N   <>   ZAIN

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

KINKA LARRIA. Ocasión o Momento de Crisis, Apuro, Aprieto, Grave, Urgente, Angustioso. Jatorrizko esanahiak.

 

                           I•KA/GA•E

                          (2.000 K.a)

                     LANTZ - NAFARROA

◇◇◇

¤ KINKA LARRI-A 

Momento, Ocasión

de Crisis, Apuro, Aprieto,

Grave, Urgente, Angustioso.

(~ une: momento)

(no 'gune': sitio, centro, lugar) 

¤ Compuesto: 

•Momento Crítico: 

•Kinka Larri-a. 

☆☆☆

▪︎KINKA 

¤ Etimología 

▪︎KINKA 

0.

< *UNE GOGOŔ ZAN IKAE DEN• 

(zan den >  handî : que es grande) 

•Nota: 

•Hace ~ 2.000 años

▪︎ ikae /igae : 

•en la mina de Lantz, Nafarroa 

•Actual:

•> ikai, ike, igan, igo  >>  iragan

•~ igoera, igante, igande, igaro

•<> malda, aldats, aldapa

¤ Significado

•MOMENTO  DURO  

QUE  ES  

UNA GRAN SUBIDA / CUESTA / PENDIENTE.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo 

0.

< *UNE GOGOŔ ZAN IKAE  

DEN 

1.

> *INI  KUKU^  ZEN  IKAI  RI^ 

2.

> *IHI  KIKΠ ^IN  IKAI  ^Π

3.

> *(I^I)KIKĪ^NIKA(Ī) 

4.

> *K(I)KĪN(I)KA 

> (K)KĪNKA 

> KĪNKA

♧♧♧

▪︎LARRI

•Grave, Urgente, Angustioso

¤ Etimología 

0.

< *GOGOA HEDA ARAZI

ZAN BEHE DOŔ ORO 

DAUEN•

¤ Significado 

•QUE DESPLAZA EL ÁNIMO

MUY TODO LO MÁS ABAJO.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del vocablo 

0.

< *GOGOA HEDA ARAZI

ZAN BEHE DOŔ ORO 

DAUEN 

1.

> *HUHUE  ^IRA  A^AZ

ZAMI^I  RUŔ  U^U

ROE^ 

2.

> *(^I^II)  (Î)LA  A^A^

^ANĪ  ^IŔ  I^I

^UΠ

3.

> *LAÂÂ

AHĪRRĪ

ÎΠ

4.

> LĀ(^Ī)RRĪ 

> LĀRRĪ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

MEÑAKA. Mungialdea, Bizkaia. Euskal Herria. Jatorrizko esanahia.

 

◇◇◇

¤ MEÑAKA 

Meñaka Bizkaiko iparraldeko udalerri bat da, 

barrualdekoa, Mungialdekoa, Uribe eskualdekoa. 

Herri bizkaitar jator benetakoa da,  mendikoa eta baserrikoa, 

auzo sakabanatu eta autonomoak dituena, 

lur aberats eta emankorduna. 

Jendea aspaldiko garaietatik bizi da bertan, 

inguruan aurkitu diren aztarna arkeologiko ugariek 

erakusten duten bezala. 

Meñaka Sollube mendiaren hegoaldeko magalean 

hedatzen diren lau auzoz osatuta dago; 

nahiz eta gainazal lauak ere baditu, 

eta horrek nekazaritza garapena bultzatu du.

(Bermeo Sollubeko beste aldean dago, 

iparraldean, itsasoaren aurrean, mendia eta 

portua. 

Bermeo / Meñaka: Sollube mendia tartean.

Maruri - Jatabe / Bakio: Jata mendia tartean.)

Herrira heltzeko Mungiako Larrauri auzoan 

hasten den errepidea hartu behar da. 

☆☆☆

¤ Etimología 

▪︎MEÑAKA

0.

< *SOLLUBE GOI MAGALEAN

HEDA DEN URI• 

¤ Significado 

•PUEBLO QUE SE EXTIENDE

EN LA LADERA 

DEL ALTO DE SOLLUBE.

(4 auzo)

¤ Evolución fonética

y aglutinación del nombre

0.

< *SOLLUBE GOI MAGALEAN

HEDA DEN URI 

1.

> *ZUILIME  HUI  NAKARIE^

^IRE RI^ U^I 

2.

> *^IIRIME  ^II  NAKA(^IÎ)

(Î^I)  (^Î )  (I^I) 

3.

> *(Ī^I) ME  Ī  NAKA 

4.

> MEÑAKA

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

MARURI - JATABE. Mungialdea, Bizkaia. Euskal Herria. Jatorrizko esanahia.

 

◇◇◇

¤ MARURI  -  JATABE

Mungialdea, Bizkaia.

Euskal Herria. 

Jataberen lurraldeak menditsuak dira, 

Jatabe herria bera dagoen hegoaldeko partean salbu. 

Udalerria Butroe ibaiaren bailararen iparraldean dago kokaturik, 

Jata mendiaren (599 m) magaletan. 

Jatak udalerriaren ekialdeko mugarriarena egiten du. 

Badaude altuera txikiagoko beste muino batzuk:

Artebakarra, Irutxurre, Kurtzegana, Garbi-mendi, Iruarteta, 

Santakurtze, Amezti eta Txarola mendiak. 

Udalerria zeharkatzen du, hegoaldetik iparraldera, 

Mungia kostaldearekin lotzen duen 

eta Goieta auzunea kokatuta dagoen bailaratxoak. 

Butroi errekak hegoaldeko muga osatzen du 

eta Jatabe Gatikako udalerritik banatzen du. 

Lau udalerrik inguratzen dute Jatabe: 

Lemoiz, Bakio, Mungia eta Gatika. 

Herriko auzoak 12 dira. 

☆☆☆

¤ Etimología 

Toponimo horrek, 

Koldo Mitxelenak zioenez,

«mairu uri» (!!!) esan nahiko zuen; 

Jatabe toponimoak, berriz, 

«Jata (mendiaren) azpikoa». 

☆ 

Benetako etimología

edo jatorrizko esanahia 

▪︎MARURI <> JATABE 

0.

< *IBAŔ  BURUAN HEDA DEN URI

¤ Significado 

•PUEBLO QUE ESTÁ DESPLAZADO

EN EL EXTREMO DEL VALLE-VEGA

(del rio Butroe).

¤ Evolución fonética

y aglutinación del nombre 

0.

< *IBAŔ  BURUAN HEDA DEN URI 

1.

> *IMA^  MURUE^  ^IRE  RI^  URI 

2.

> *M  NURU(Î)  (Î^I)  (^Î )  URI 

3.

> *M  HIRU  URI 

4.

> *MÂ(^I)RŪRI 

> MÂRŪRI 

☆ 

▪︎JATABE  <  JATA  BEHE

•Bajo el  (monte) Jata.

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

GATIKA. Mungialdea. Bizkaia. Euskal Herria. Jatorrizko esanahia.

 

◇◇◇

¤ GATIKA

Mungialdea, Bizkaia.

Anteiglesia con concejo.

Atravesada por el Rio Butroe.

Casa torre de los Butrón, banderizos.

Al sur de Plentzia, al norte de Mungía,

al oeste de Maruri-Jatabe y al este  de

☆☆☆ 

¤ Etimología 

▪︎GATIKA 

0.

< *Errekaren Aldean  

Heda Den 

Mungiako  Elexa-aurre•

¤ Significado 

•Anteiglesia de Mungía 

Que Se Extiende

Junto al Rio  (Butroe).

¤ Evolución fonética

y aglutinación del nombre

0.

< *ErreKaren Aldean  

Heda Den 

MungiaKo  Elexa-a(u)rr(e) 

1.

> *EleKa^in  A^ria^  

(^I)te Ri^

Nu^hieKu  Eresāŕ 

2.

> *IriGa(î^)  Â(^i)â

Ti  ^Î

Hî^iiK(i)  I^izāŕ 

3.

> *I^IGA  ÂÂ

TI^Î

^ĪK  ĪZĀŔ 

= *(Ī)GĀ^TĪ^KĪZĀ(Ŕ) 

4.

> *GĀTĪKĪ(Z)Ā^ 

> *GĀTĪK(Ī)Ā^ 

> GĀTĪKĀ^

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

San Martín de UNX / UNTZ. Merindad de Erriberri-Olite, Nafarroa, Euskal Herria. Jatorrizko esanahia.

 

◇◇◇ 

¤ San Martín de  UNX / UNTZ

Merindad de Erriberri,

Nafarroa, Euskal Herria. 

San Martin Unx edo Donamartiri Untz

(hegoaldeko goi-nafarreraz: Sanmartiñe) 

Euskal Herriko udalerri bat da, 

Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. 

Erriberriko merindadean 

eta Erdialdea eskualdean dago. 

Herri hau mendi baten inguruan dago, 

650 metroko altueran, 

eta San Martin eliza da nagusi, 

eliza erromaniko nabarmena. 

Malda handiko herria da, 

eta 100 metro baino gehiagoko aldea du 

eremu baxuenaren eta altuenaren artean, 

hori guztia herrigunean bertan. 

Udalerria oso eremu malkartsuan dago, 

Gerindako eta Uxueko mendilerroen arteko elkargunean, 

eta horrek mahastiak landatzeko terraza egokiak sortzen ditu. 

Gerindaren goialdean Gerindako errota dago, 

Euskal Herrian ohikoa den haize errota bakarra.

Bertako biztanleak sanmartindarrak 

edo donamartiritarrak dira. 

☆☆☆ 

¤ Etimología 

Toponimoa hainbat modutan 

agertu da historian zehar: 

Unsi (1062) 

Unxi (1066) 

Vnsi (1102) 

Unse (1137) 

Vunx (1171) 

Unx (1191) 

Uncs (1195) 

Sancti Martini de Viss (1200) 

Sancti Martini d'Uis (1254) 

Sant Martin d'Ussue (1256) 

San Martin d'Uyssue (1268) 

Sant Martind de Uissue (1280) 

Sant Martin de Uncs (1319) 

Sant Martin d'Unx (1366) 

San Martin (1587) 

San Martin de Unx (1802) 

San Martin Untz (1974) 

Donamartiri Untz (1978) 

San Martin Unx (1990) 

San Martin Unx (2000) 

☆ 

▪︎UNX  <  UNTZ   

< *UUNTZI  < *VUNTZI  < *BUNTZE 

0.

< *BEHA ORO GOI MUGA 

HEDA DEN HIRI ZAINA 

¤ Significado 

•VILLA GUARDIANA 

QUE MIRA  EXTENSAMENTE

TODA EN ALTO

LA FRONTERA. 

¤ Evolución fonética

y aglutinación del nombre 

0.

< *BEHA ORO GOI MUGA 

HEDA DEN HIRI ZAINA 

1.

> *BIÊ  U^U  HUO  NUHE

(Î)TE  RI^  (Î^I)  ZEHE 

2.

> *B(IÎ) Ū   ÛU  N(I^I)

  TE (^Î )  ZE^E 

3.

> *BŪNTZĒ  <>  VŪNSĒ  <>  ŪNSĒ   

(1137) 

> *VŪNTZI  <>  UŪNSI  <>  ŪNSI <>  ŪNXI <>  VŪNXI

(1062)  (1066)  (1102) 

4. 

> ^ŪNTZ  <>  VŪNX  <>  ŪNCS

(1171)   (1195) 

< > ŪNX    (1191)

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

AZAGRA. Ribera Estellesa de Nabarra. Euskal Herria. Jatorrizko esanahia.

 

◇◇◇

¤ AZAGRA 

Entre el rio Ebro y un extenso peñón. 

Azagra Euskal Herriko udalerri bat da, 

Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. 

Lizarrako merindadean 

eta Erriberagoiena eskualdean dago. 

Ebroko Erriberan dago, haitzar baten (la Peña) 

eta Ebro ibaiaren ezkerraldearen artean; 

garai batean, ontziraleku bat zegoen 

Azagratik Kalagorrira igarotzeko; 

Azagra iparraldetik hegoaldera 

hedatzen da NA-134  (Tutera-Logroño) 

errepidearen inguruan, 

la Peñaren labarrek babestuta. 

☆☆☆

¤ Etimología 

Toponimoa hainbat modutan 

agertu da historian zehar: 

Açagra (1001) 

Azagara (1055) 

Açagra (1134) 

Açaffra (1155) 

Açagra (1330) 

Açagra (1587) 

Azagra (1802) 

Azagra (1974) 

Azagra (1990) 

☆ 

▪︎AZAGRA 

(No hace falta recurrir al árabe.

En euskera tiene buena semántica,

de ubicación y función.)

▪︎AZAGRA 

0.

< *HAITZAŔ  HEDA ALDEAN

ETA MUGA AURREAREN

AŔTEAN DEN

EBŔO IBAI HIRI•

¤ Significado 

•VILLA DEL RIO EBRO

QUE ESTÁ ENTRE

EL DESPEÑADERO DE UN PEÑÓN  EXTENSO

Y LA AVANZADA DE LA FRONTERA.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del nombre

0.

*HAITZAŔ  HEDA ALDEAN

ETA MUGA AURREAN

AŔTEAN DEN

EBŔO IBAI HIRI

1.

> *ÂTZA^  ÎRA  A^REA^

EDA NUGA  ARR(E)A^

AŔDEA^  RI^

EUORRO  (I)UA(I) (Î^I) 

2.

> *ÂZ   (Î)^A  Â(^I)Â

IRA HIGA  ARRÂ

AŔRE  (^Î)

(II)URRU  UA 

3.

> *ÂZ      Â

(I)^A  (^I)GA  ARR Â

  (I)RR(II)A 

= *ÂZÂÂÂÂÂGAARRÂÂRRA 

= *ÂZĀGĀRR(Ā)RRA 

4.

> ÂZĀG(Ā)Ŕ•ŔA 

> ÂZĀG•ŔŔA  

<>  ÂZĀGŔA

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

LAZKANO. Goierri, Gipuzkoa, Euskal Herria. Jatorrizko esanahia.

 

◇◇◇

¤ LAZKANO  / LAZKAO

Goierri, Gipuzkoa, E.H.

" Lazkanotarren etxea edo jauregia, 

Lazkaoko noblezia-leinua da. 

Oinaztarren buruzagiak, 

Lazkaoko elizen eta Ataun eta Zumarragako 

herrien ugazabak izan ziren. 

Gaztelako Erregeen zerbitzura jarduteagatik 

izan ziren ezagunak. 

Etxe honen ondorengoek 

Valmedianoko Markes 

eta Infantadoko Dukea tituluak

lortu zituzten, hala nola 

espainiar erregeek emandako 

hainbat titulu." 

☆☆☆

¤ Etimología

" La mención más antigua de este topónimo 

data del siglo XI (1053), cuando se menciona

a un señor de Lazcano, Eneco Lupiç de Laçkanu (sic.), 

como testigo en la donación de un Monasterio 

en Vizcaya."

▪︎LAZKANO  >  LAZKAO

0.

< *ORO HEDA ATZE MUGAN 

DEN ORIA HARAN HIRI•

¤ Significado

•VILLA DEL VALLE DEL ORIA 

QUE ESTÁ EN LA FRONTERA

EXTENDIDA TODA ATRÁS.

¤ Evolución fonética

y aglutinación del nombre

0.

< *ORO HEDA ATZE MUGAN 

DEN ORIA HARAN HIRI 

1.

> *URU  ÎRA  ATZ  NUKAN

RI^  O^IE  Ê^E^  Î^I 

2.

> *(U)LU  (Î)^A  AZ  HIKAN

(^Î)  O(ÎI  ÎΠ ÎÎ) 

3.

> *L(I)ĀZ^IKANO 

4.

> *LĀZ(^I)KANO 

> LĀZKANO > LĀZKAHO > LĀZKAÔ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧