viernes, 31 de octubre de 2025

ARRE TAKE en Ibero - Haic Est Situs en Latín?. "AQUÍ ESTÁ INCINERADO" es la propuesta de traducción etimológica desde el ProtoEuskera.

 


◇◇◇

En la lápida de Tarragona.

☆☆☆

Inscripción en lápida:

(latín)
HAIC EST SIT(US)

(ibero)
AŔE TAKE =  ARRE TAKE
(texto)
[AR(...) SAKAŔ(R)IL(...)] (nombre)



¤ Etimología 
(desde el protoeuskera)

¤ Nota
Los iberos incineraban los cadáveres.



▪︎AŔE TAKE  <>  ARRE TAKE

A.Simple y directa

▪︎AŔE TAKE  <>  ARRE  TAKE

arre / erre : quemar, quemado
ta / da : es, está
kē / kee / keue / kebê / keben : hemen : aquí

▪︎ERRE DA•KE(U<>B)E(N)

▪︎AQUÍ ESTÁ QUEMADO
 ( ~ INCINERADO )

B. Opción

< *HEDA ERRAUTS DA KEBEN
- AR(NAI)  SAKARRIL(ISKAR) -

(keben > gemen > hemen : 
aquí, hasta el siglo XX se decía así en euskera roncalés)


¤ Significado

 DESPLAZADO A<>CONVERTIDO EN - CENIZAS - ES(TÁ) - AQUÍ  (abajo)  
- A.S. -

>>>

• INCINERADO ESTÁ AQUÍ  (abajo) - A.S.-
es decir:

AQUÍ (abajo) ESTÁ INCINERADO A.S.


¤ Evolución fonética aglutinada:

▪︎ AŔE TAKE (ibero) 
= ARRE TAKE


0.
< *HEDA ERRAUTS DA KEBEN

1.
> *ÎRA (I)RREITZ TA KEME^

2.
> *(Î)^A RREZ TA KENÊ

3.
> *Â RRE^ TA KEHÊ

4.
> ÂRRÊ TA KE^Ê

= ÂRRÊ  TAKĒ  <>  ÂŔÊ  TAKĒ


¤ Nota sobre el nombre

▪︎ARNAI SAKARRISKER
(sakarriliskar > sakarririsker
 > sakarri^isker > sakarrīsker)
Es un nombre que tb. está escrito en el Plomo de la Serreta de Alcoy.

1. Nombre:

▪︎ARNAI

< *ARRANO EGAN HEDA ZAN GOI DEN
•Águila Que Se Desplaza Muy Alto Volando.

> *arrâu ihen îra hâ hui rî
> *arrâi iîn î^a ^â îi ^î
> *arrâ(ī)n(ī)ā^ī^
> ARRÂNĀĪ
> ARNĀĪ



2.1. Toponímico:

▪︎SAKARRISKER

< SAKARRILISKONI-TAR
> SAKARRILISKON-DAR
> SAKARRILISKÔ-RAR
> SAKARRILISK(U)-^AR
> SAKARRILISK-ÂR
> SAKARRIRISK-ÊR
> SAKARRI^ISKÊR
> SAKARRĪSKÊR
<> SAKAŔĪSKÊŔ

2.2. Toponímico:

▪︎SAKARRILISKO-TAR

< SAKAR-ILI-S-GAIN ORO-TAR

•Originario de 
SAKARRILISK(Ê)Ō 
> SAKARRILISKÔ
> SAKARRIRISKŌ
> SAKARRI^ISKŌ
> SAKARRĪSKŌ

Originario de SAKARRĪSKŌ:
SAKARRĪSKŌ-AŔ
> SAKARRĪSKŪAŔ
> SAKARRĪSKAŔ
> SAKARRISKEŔ


3. Ciudad:

▪︎SAKARRILISKÔ 
> SAKARRĪSKÔ
< *SAKAR-ILI-OSO-GONI

< *HAITZ HEDA GONI AURRE ILI OSO GAIN ORO

•Ciudad Muy Encima de Todo  Ante Alta Extensa Peña.

•Oppidum Ante Alta Sierra.

> *ÊTZ ÊRA KU^ ARRI ILI 
USU GÊ Ō

> *(Î)S (Î)^A K(Î) ARRĪLIS(Î)K(Î)Ō

> SÂKARRĪLISKÔ

> SÂKARRĪRISKÔ

> SÂKARRĪ^ISKÔ <> SÂKARRĪSKÕ


◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧




ZUMAIA. Gipuzkoako kostaldean Urola ibaiaren bokalean. Jatorrizko esanahia.

 



◇◇◇


ZUMAIA.
Gipuzkoako kostaldean
Urola ibaiaren bokalean.
Jatorrizko esanahia.

☆☆☆

ZUMAIA.
Herria Gipuzkoako kostaldean.
Urola ibaiaren bokalean.
Ibaiaren eta itsaso zabalaren artean.
Flyschdun labar guztiak.
Hondartza-tarte gutxi eta laburrak.

Hiru aukera : A / B / C

A. aukera

ZUMAIA

"Zumaia euskal toponimoaren jatorria Zume hitza da, oparotasuna adierazten duen atziz­kiaz osatua. Izan ere, Urola ibaia eta Narrondo ibai‑bokaleetako lur zingiratsua zumez eta ihiz josita dago."
Baliteke, baina bada beste aukera bat hobea, baina ez hain agerikoa.
Normalean, euskal toponimoek kokapena eta funtzioa, edo kokapena eta ingurua adierazten dute.
Zumediek ez dute ezer berezirik adierazten
herri bati buruz.

B. aukera

ZUMAIA
Jatorrizko esanahia holan izan daiteke  ere:

Jatorria:

0. ZAINDUZ  ITSASOA
BEHA HEDA DEN
UROLA IBAI  ITSAS-AHO HERRI.

Esanahia:

-Pueblo de la Desembocadura Marina
del Rio Urola que Mira Extensamente
Vigilando el Mar.

-Pueblo de la Desembocadura del Urola que es Atalayero Marino.

Bilakaera:

0. ZAINDUZ  ITSASOA
BEHA HEDA DEN
UROLA IBAI  ITSAS-AHO HERRI.

1. ZERUZ  ITZAZUE
M(I)A IRA RI
IURA IME ITZA- AU IR.

2. Z(I)U  (I)ZEU(I)
MA (I)A (I)
(II)A  INI  IZA-A(I) (I).

3. ZU  Z(I)U
MA A
A IHI IAA.

4. ZU(Z)UMAAAIIIAA

5. ZUMAIA

C. aukera

ZUMAIA

Jatorria:

0. ZAN ORO LABAR HEDA
ARTEAN UROLA IBAI ITSAS
AHOAN DEN HERRI.

Esanahia:

-Pueblo que está en la desembocadura
marina del rio Urola
entre acantilados todos muy extensos.

Bilakaera:

0. ZAN ORO LABAR HEDA
ARTEAN UROLA IBAI ITSAS
AHOAN DEN HERRI.

1. ZE UU  REMA IRA
ADIA  UURA IME TZE
AUA  RI  IR.

2. Z(I) UU  (I)MA  (I)A
ARIA  IIRA  INI ZI
A(I)A  (I)  (I)

3. Z UU MA A
A(I)A  (I)A  IHI I
AA

4. ZUUMAAAAAIIIAA
= ZUMAIA


♧◇♧
@fga51
♧◇♧




jueves, 30 de octubre de 2025

OSASUN.Salud.Jatorrizko esanahia.



◇◇◇


OSASUN.
Salud.
Jatorrizko esanahia.

☆☆☆

Diferente de OSOTASUN: plenitud.

-Jatorria:
0. GORPUTZ ZAN OSO ON DEN.

-Esanahia:
Que el Cuerpo Está Muy Mucho Bien.

-Bilakaera
1. HOBUS HAN USU UN RI.
2. OUUS  HA  USU UN (I).
3. O(II)SA(I)SUUN.
4. OSASUN.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

URDAIL. Estómago. Jatorrizko esanahia.

◇◇◇

URDAIL.
Estómago.
Jatorrizko esanahia.

-Jatorria:
0. ZORRO DAGIEN JANARI BIHUR.

-Esanahia:
Bolsa que Hace Transformarse el Alimento.

-Bilakaera:
1. (Z)URRU  DA(HII)  (I)AHA(I)  MIUR
2. URRU DA  AA  NIIL
3. URRUDAAAHIIL
= URR(U)DAIL
4. URDAIL

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

MIHI / MINGAIN. Lengua. Jatorrizko esanahiak.

◇◇◇ 

MIHI / MINGAIN.
Lengua.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

MIHI.
Lengua. 

-Jatorria:
0. AHO ADAR MENE (mehe) DEN
(-mene > mini > mihi
-mene > mehe > mihi ) 

-Esanahia:
QUE ES MIEMBRO PEQUEÑO / SUAVE / FINO / DELGADO DE LA BOCA. 

-Bilakaera:
0. AHO ADAR MENE DEN
1. EU ERE MINI RI
2. (II II) MINI I
3. MINI
4. MIHI 

♧♧♧ 

MINGAIN
Lengua. 

-Jatorria:
0. ADAR GI MENE (mehe)
AGOtik HEDA AHAL DAUN. 

-Esanahia:
Que es miembro de carne fina
que se Puede Extender/Desplazar 
de la Boca. 

-Bilakaera:
0. ADAR GI MENE (mehe)
AGOtik HEDA AHAL DAUN. 

1. ERE HI  MINI
EGUdi IRA AA REIN 

2. (II I) MIN
(I)GIri  (I)A AA  IIN 

3. MIN
G(II) AAA IIN 

4. MINGAAAIIN
= MINGAIN 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

SABEL.Vientre , Abdomen.Jatorrizko esanahia.


 


◇◇◇

SABEL.
Vientre , Abdomen.
Jatorrizko esanahia. 

0. GORPUTZ  ZAN BORO AURRE DEN.
(zan den > handi) 

-Que es el Gran Redondel de Delante del Cuerpo. 

0. GORPUTZ  ZAN BORO AURRE DEN.
1. HUBUS HAN  BUU  ARRE RI
2. IUIS  HA  B(II)  ELE (I)
3. (III)S A  B  EL(I)
4. SABEL.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


miércoles, 29 de octubre de 2025

BARRABIL Testículo. Jatorrizko esanahia.





◇◇◇


BARRABIL
Testículo.
0. Zorro Barru Bi AR Borobil.
-Dos bolas de macho dentro de una bolsa.
-Dos testículos dentro del escroto.
1. Zulu Barru Mi AL MuuBiL
2. Uru Barru Ni AL NUUBiL
3. UU Barru Hi A HIIBIL
= (U)BARRU (I) A (I)BIL
4. BARR(U)ABIL
5. BARRABIL.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

ARRAIN. Pez. Jatorrizko esanahia.

 




◇◇◇ 

ARRAIN.

pez.

< BARRANI > ARRANI > ARRAIN

0. UR BARRUAN ATS EGIN AHAL DAUN.

-Que puede respirar dentro del agua.

1. u barrue as ehin aa reu

2. (i) barr(ii) a(z) (ii)n  ee ii

3. barr a n ii ii

= (B)ARRANI.

(cae la b inicial)

4. ARRANI.

(metátesis)

5. ARRAIN. 


♧◇♧

@fga51

♧◇♧


martes, 28 de octubre de 2025

GERNIKA. Bizkaia. Jatorrizko esanahia.

 






◇◇◇ 

Gernika 

Bizkaia.

Jatorrizko esanahia. 


☆☆☆ 


Oka ibaiak itsasorako bidean sortutako Gernikako itsasadarraren sarreran dago Gernika, Urdaibaiko inguru naturalean. 

GERNIKA 

-Jatorria:

0. GAIN AURRE MADURA

ITSASADAR SARRERAN

OKA IBAI ALDEAN

HEDA DEN URI 

-Esanahia:

Villa que se extiende 

junto al rio Oka

en la entrada de la ría marina

encima ante marismas. 

-Bilakaera:

0. GAIN AURRE MADURA

ITSASADAR SARRERAN

OKA IBAI ALDEAN

HEDA DEN URI 


1. GE ARRE NERIRE

TZEZERE  ZELIRE

UKA  IME ERIE

IRE RI UI 


2. GE  ERRI  NIII

ZIZIRI  ZIRIRI

IKA  (I)N(I III)

(II I  II) 


3. GE  ERRI NI

III  III

IKA  N 


= GERR(I)NIKA(N) 


4. GERNIKA


♧◇♧

@fga51

♧◇♧






TOLOSA / Toulouse. En Gipuzkoa y Akitania. Jatorrizko esanahia.

 





◇◇◇ 


TOLOSA / Toulouse.

En Gipuzkoa y Akitania.

Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

Alfonso X en el S.XIII, pone nombre y concede carta-fuero de villa.

Varias ciudades con ese nombre.

Su origen es de lengua Akitana.

En Occitano Toulouse. 

Jatorria:

0. DoR Oro Oso Ona Den Hiri. 

Esanahia:

-La Villa que es Todo Lo Más Muy Buena.

-La Mejor Ciudad. 

Bilakaera:

1. TO OLO OSU UHA  RI II

2. TO OLO OSUUA (I)  (II)

3. TOOLOOS(II)A

4. TOLOSA / TULUSE / TOULOUSE.

♧◇♧

@fga51

♧◇♧




lunes, 27 de octubre de 2025

NAVARIDAS / NABARIDAS Rioja Alavesa. Bajo la Sierra de Toloño. Jatorrizko esanahia.

 




◇◇◇

NAVARIDAS / NABARIDAS
Rioja Alavesa.
Bajo la Sierra de Toloño.
Jatorrizko esanahia.
(En el medievo: Nafarroa  muga con Araba, Gaztela)
-Jatorria:
0. Muga Beha Oro Goi Heda
Den Behe Herri Zain Oso.
-Esanahia:
-Pueblo Vigía por Completo
que está Mirando Bajo la
Frontera Toda Alta y Extensa.
-Bilakaera:
0. Muga Beha Oro Goi Heda
Den Behe Herri Zain Oso.
1. Niha  Bia Uru  Hui Ida
rimii IR  Ze Usu.
2. NA BA  (I)RI II IDA
inii i zi (i)S(i).
3. NA BA RIDA
(ihi)  (i) (i)  S
4. NABARIDAS  /  NAUARIDAS / NAVARIDAS.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧



KALAPITA.alboroto, disputa, bulla, camorra, discusión, riña.Jatorrizko esanahia.

◇◇◇ 

KALAPITA.
alboroto, disputa, bulla, 
camorra, discusión, riña.
Jatorrizko esanahia.
Sin°s.: istilu , astrapala
< EGADABIDA.
> IGARABIDA
> KALAPITA
Jatorria:
0. ELE GAITZ HEDA ABIADAZ DEN.
Esanahia:
-Que es Propagar con Impulso Malas Palabras.
Bilakaera:
0. ELE GAITZ HEDA ABIADAZ DEN.
1. ere KAiz iRA  ABIEDA ri.
2. (ii) KA(i)  (i)LA APIITA (i)
3. KALAAPIITA
= KALAPITA 


♧◇♧
@fga51
♧◇♧

ZURI.Blanco.Jatorrizko ezanahia.






◇◇◇ 

ZURI.
Blanco.
Jatorrizko ezanahia.
Jatorria:
0. IZ ORO DEN
Esanahia:
-Que Es Todo Luz.
-Que Es Color Luminoso.
Bilakaera:
0. IZ ORO DEN
1. (I)Z UU RI
2. ZURI

♧◇♧
@fga51
♧◇♧



domingo, 26 de octubre de 2025

TXALO.Aplauso, palma, ovación.Jatorrizko esanahia.

◇◇◇

TXALO.
Aplauso, palma, ovación.
Jatorrizko esanahia.
0. AHUR TALKA HOTS HEDARAZI ORO DAUN.
-CHOCAR  DE PALMAS DE LA MANO
QUE HACE PROPAGAR TODO RUIDO.
1. OR  DEGE UTS  IRAAZ OLO  RO.
2. U RIHI  (I)TS (I)AA  OLO O
3. (I)  (II)  TS AA  OLOO
4. TSAA(O)LOO
5. TXALO

♧◇♧
@fga51
♧◇♧

LABE. Horno. Significado Original.






◇◇◇

▪︎LABE
•horno

0. HARRO ZAN BERO DEN
(zan den > handî)

•Que es Hueco-Cavidad
Muy Caliente.

1. ^ELU ZA^ BE^U RI^

2. (Î)LI ^Â BEÎ ^Î

3. L(I)ÂBE(Ī^)

4. LÂBE


♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51
♧◇♧

MEN.facultad anímica.dominio, poder, autoridad.Jatorrizko esanahia.

◇◇◇

MEN.
facultad anímica.
dominio, poder, autoridad.
Jatorrizko esanahia.

BAN > BEN > MEN.
0.1. BEHA AHAL DEN.
0.2 GOGO BEHA AHAL DEN.
-Lo que puede observar la mente.
(Gogo AhalMen)
1. huhu m(i)e ee (r)en
2. (ii)  ME EE EN
3. MEN

♧♧♧
@fga51
♧♧♧

GIHAR - HARAGI. Carne magra - Carne en general. Jatorrizko esanahiak.


◇◇◇


GIHAR - HARAGI.
Jatorrizko esanahiak.

☆☆☆

GI : materia, alimento, carne.
(I corta)

♧♧♧

GIHAR
Carne magra.
0.GI IHAR.
-carne magra.
-carne sin grasa.
-carne fibrosa.
-carne muscular.
1.GIHAR.
(I larga)

♧♧♧

HARAGI.
Carne (genérico).
0. KAR ZAN ERA GI DEN.
-Que es Materia
de Tipo Muy Sólido.
1. KA HAN ERA GI DEN.
2. GA HA  RA GI RI.
3. HA A RA GI I.
  = HARAGI.




♧◇♧
@fga51
♧◇♧

IHI. Junco. Jatorrizko esanahia.




◇◇◇


IHI
junco
Jatorrizko esanahia.
0. Ur Bar Mehe.
Planta acuífera fina.
1. U Me Nii
2. I NI HII
3. IHIHII
4. IIHII
  =  IHI

♧◇♧
@fga51
♧◇♧



sábado, 25 de octubre de 2025

ARTO. Maíz, mijo. Jatorrizko esanahia.

 







◇◇◇ 

ARTO.
Maíz, mijo.
Jatorrizko esanahia.
0. BAR IGALI DOR OrO ON DEN.
-Que es el fruto vegetal 
más bueno de todos.
-Que es el mejor fruto vegetal.
1. BAR IHErI TO OrO  O  rI
2. BAR  III  TO OO O  (I)
3. BARRIIITOOOO
  = (B)ARRITO
(cae b inicial, palabra de tres sílabas)
4. ARR(I)TO
5. ARTO 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧