o0o
Zumalakarregi en campaña,
con el embajador inglés,
quien le regaló un catalejo
Mapa Político
de la España del S.XIX
▪Zona 1
Uniforme
o
Puramente Constitucional
☆
Los fueros medievales
de las villas castellanas,
merecidamente
logrados
de los reyes,
peleados,
defendidos,
ganados,
por las milicias concejiles
y la caballería villana,
(o serrana, o parda),
igual o mejor
que la 'noble',
y considerada
como
'jinetes vigorosos'
en las luchas
contra los musulmanes,
y admitidos como
'baja' nobleza
durante la repoblación,
(siglos XI-XII-XIII)
fueron ignorados
al advenir
la Casa de Austria,
en concreto Carlos I,
tras la Guerra de
las Comunidades de Castilla
1520-1522
•Causas:
Arrogancia y conveniencia
económica
monárquica e imperial.
*
Tras
las Cortes de Cádiz,
1812,
empezó
un periodo 'constitucional'
turbulento.
☆
▪Zona 2
Incorporada
o
Asimilada
(Desaforada)
☆
Los Fueros de Cataluña
fueron abolidos
por los Borbones,
en concreto
por su primer monarca
peninsular,
Felipe V,
tras
la Guerra de Sucesión,
1701-1713,
en la cual
Cataluña luchó
en su contra.
•Causas:
Represalia monárquica
e intereses económicos.
☆
▪Zona 3
Foral
(Aforada)
☆
Euskal Herria
peninsular
hasta 1876
☆
Carga de caballería
del Escuadrón de Lanceros
de Navarra
o0o
Alexander Slidell Mackenzie, estadounidense,
(Nueva York, 1803-1848),
marino e historiador militar,
así como hispanista.
Refiriéndose a los vascos,
marino e historiador militar,
así como hispanista.
Refiriéndose a los vascos,
en su visita durante
la Primera Guerra Carlista
(1833-1840),
escribió:
'Hence,
'Hence,
it is not the love of despotism,
but the dread of losing a liberty
which has descended to them
as a birthright,
which stimulates them
in this deadly contest.
"We care neither
for Carlos or Christina,
neither
for King or Queen",
said a Biscayan to me,
"¡We shall never want
a God to judge us
or a king to command us!
If we cannot be Spaniards
on our own terms,
we will set up for ourselves,
and have a bran new king
of our own
every year."
It would hence seem,
that the idea of the republic
has already dawned
upon them,
and, indeed,
it perhaps
only depended upon
Zumalacarregui
to have placed himself,
long since,
at the head
of a popular movement
in declaring
the Free Provinces and Navarre sovereign and independent.
To the duration,
therefore,
of such a war,
there can be no assignable limits: carried on,
as it is,
by voluntary service,
and
as a matter of amusement,
without any interruption
of agricultural labour,
and
at the least possible expense.'
▪Traducción:
'Así que,
▪Traducción:
'Así que,
no es el amor al despotismo,
sino el temor a perder
la libertad
que adquieren
por derecho de nacimiento
lo que les estimula
en su lucha mortal.
“Tanto nos importa
Carlos como Cristina
y nos da lo mismo
el rey que la reina",
me dijo un vizcaino,
"¡No echamos de menos
ni un Dios que nos juzgue
ni un rey que nos mande!
Si no podemos
ser españoles
en nuestros propios términos,
nos arreglaremos
a nuestro modo,
y tendremos
un nuevo rey nuestro
cada año."
De aquí se deduce,
que la idea de una república
ya ha despertado en ellos,
y en verdad,
dependió
sólo de Zumalakarregi
haberse puesto él mismo,
hace mucho,
al frente
de un movimiento popular
declarando
las Provincias Libres y Navarra
como entidad
soberana e independiente.
Respecto a la duración,
por tanto,
de tal guerra,
no puede haber
límites predecibles:
basada,
como está,
en el servicio voluntario,
y como asunto de interés,
sin interrupción ninguna
de las tareas agrícolas,
y al menor costo posible.'
(Mackenzie, 'Spain Revisited', 1836)
o0o
(Mackenzie, 'Spain Revisited', 1836)
o0o
Al acabar
la última guerra carlista en 1876,
tuvo lugar
la abolición
de los Fueros Vasco-Navarros,
siendo sustituídos
por los Conciertos Económicos,
con la fiscalidad
a cargo de
las Diputaciones Forales.
España clamaba
a favor de ello,
y reinando
Alfonso XII de Borbón,
siendo el ejecutor
Cánovas del Castillo,
se llevó a cabo
tamaña felonía,
incluso,
peor aún,
tamaño error.
•Causas:
Ruindad estatal,
ignorancia y envidia
populares,
intereses económicos
de la oligarquía.
o0o
El lema
"Dios, Patria, Fueros, Rey"
era común en las filas carlistas.
Pero la prioridad
Vasco-Navarra
eran los Fueros,
los usos y costumbres,
incluído el propio idioma,
las tierras y montes
comunales,
y la minería local,
no exportable,
del hierro.
Acostumbrados
a autogobernarse
en juntas y concejos,
les sobraba la constitución
aprobada en España.
No eran conservadores,
sino tradicionalistas.
Para el régimen foral,
en sí,
era indiferente
la monarquía,
o la república,
que no conocían.
Los Fueros
garantizaban
el autogobierno
y la autonomía.
Su abolición
costó
varias largas
y sangrientas
guerras
y el surgir
del nacionalismo
independentista
y republicano.
*
*
Por otro lado,
los liberales
también eran católicos,
si bien no clericales,
y patriotas,
incluso monárquicos,
no absolutistas,
pocos
eran republicanos.
En el País Vasco,
incluso eran foralistas.
No eran
No eran
tradicionalistas,
pero tampoco
muy progresistas,
sino comerciantes
y banqueros foralistas
partidarios
de cambiar
fronteras aduaneras
y del libre comercio
del hierro
y otras mercancías.
Su victoria
causó el nacimiento
de una clase
oligárquica y capitalista,
aliada
con el capital inglés.
Sus minas,
altos hornos
de siderurgia
y navieras,
causaron
el surgimiento
en Euskal Herria
del socialismo
y el comunismo
foráneos,
junto al nacionalismo,
ya presente
como
continuador
evolucionado
del carlismo foralista
derrotado,
pero no vencido,
y cada vez
más residual.
El siglo XX
llamaba a la puerta.
o0o
▪Nota:
Sobre Cánovas
conviene añadir algo más.
Era integrante
de uno de los grupos de presión, llamados "Ligas",
que abogaban
por la pervivencia del esclavismo
en las colonias.
Pese a ello,
Pese a ello,
y debido a la presión
de los grupos abolicionistas,
firmó la definitiva abolición
de la esclavitud en España
en 1880.
Tras el atentado
Tras el atentado
contra la Procesión del Corpus
en Barcelona en 1896,
cometido por anarquistas,
ordenó el arresto
de anarquistas, socialistas y sindicalistas.
Fueron presos
en el castillo de Montjuich
y sometidos a tortura.
Además,
aprobó una nueva ley
contra el anarquismo,
también en 1896,
que llegó a aplicar
de forma retroactiva
contra presos absueltos,
los cuales fueron deportados
fuera del país.
Cánovas murió asesinado
Cánovas murió asesinado
con tres tiros de pistola
el 8 de agosto de 1897,
en el balneario
el 8 de agosto de 1897,
en el balneario
de santa Águeda,
en el municipio
en el municipio
guipuzcoano
de Mondragón,
por el anarquista
de Mondragón,
por el anarquista
italiano
Michele Angiolillo.
Angiolillo fue detenido inmediatamente,
juzgado y ejecutado
con presteza
mediante garrote vil
el 20 de agosto
de ese mismo año
Michele Angiolillo.
Angiolillo fue detenido inmediatamente,
juzgado y ejecutado
con presteza
mediante garrote vil
el 20 de agosto
de ese mismo año
de 1896
en la cárcel de Bergara.
Declaró
en la cárcel de Bergara.
Declaró
que había matado
a Cánovas
en venganza
por los fusilamientos
del Proceso de Montjuich.
o0o
1
"Iya guriak egindu,
badegu zeñek agindu;
ez oraindik umildu,
alkarrengana bildu;
gerra nai duben guziya,
berari kendu biziya!
2
Okasiyua prestatzen,
lotan daudenak esnatzen;
etzait neri gustatzen
maliziyan jostatzen
iñorekin ibilltzia;
ark merezi du illtzia!
3
Gerraren billa gau t'egun
etsaiak arturik lagun;
arrazoi ote degun
edo zer datorkigun
asitzerako pentsatu
fusillak nola dantzatu!
4
Ez naiz ni gerraren zale,
baizik pakearen alde;
zeñek nai duen galde,
berari tira dale,
bala bat sartu buruan,
aspertuko da orduan!
5
Umildadean alkarri
errespetua ekarri;
lege eder bat jarri
bizi gaitezen garbi;
ori deseo nuke nik,
ixuri gabe odolik!
6
Gaitzak gerade umiltzen
eta pakean unitzen;
ez da errez ibilltzen
anaiak alkar illtzen,
zer dan entenditu gabe;
ortan galduko gerade!
7
Gu gera iru probintzi,
lengo legerik ez utzi;
oieri firme eutsi,
naiz anka bana autsi;
jaioko dira berriyak,
gu gera euskal erriyak!
8
Alabes eta bizkaino,
gu gera gipuzkoano;
aitak ill ziran baño
semeak oraindaño
legea degu guardatu;
letra zarrik ez ukatu!"
(Frantzisko Petriarena
"Xenpelar"
1835-1869)
badegu zeñek agindu;
ez oraindik umildu,
alkarrengana bildu;
gerra nai duben guziya,
berari kendu biziya!
2
Okasiyua prestatzen,
lotan daudenak esnatzen;
etzait neri gustatzen
maliziyan jostatzen
iñorekin ibilltzia;
ark merezi du illtzia!
3
Gerraren billa gau t'egun
etsaiak arturik lagun;
arrazoi ote degun
edo zer datorkigun
asitzerako pentsatu
fusillak nola dantzatu!
4
Ez naiz ni gerraren zale,
baizik pakearen alde;
zeñek nai duen galde,
berari tira dale,
bala bat sartu buruan,
aspertuko da orduan!
5
Umildadean alkarri
errespetua ekarri;
lege eder bat jarri
bizi gaitezen garbi;
ori deseo nuke nik,
ixuri gabe odolik!
6
Gaitzak gerade umiltzen
eta pakean unitzen;
ez da errez ibilltzen
anaiak alkar illtzen,
zer dan entenditu gabe;
ortan galduko gerade!
7
Gu gera iru probintzi,
lengo legerik ez utzi;
oieri firme eutsi,
naiz anka bana autsi;
jaioko dira berriyak,
gu gera euskal erriyak!
8
Alabes eta bizkaino,
gu gera gipuzkoano;
aitak ill ziran baño
semeak oraindaño
legea degu guardatu;
letra zarrik ez ukatu!"
(Frantzisko Petriarena
"Xenpelar"
1835-1869)
*
"Liberalak diyote
egoteko umill,
lengo lege zarrikan
eztutela nai ill;
gu tontuak bagiña
oiek beti abill,
oraindik asuntua
fandanguan dabill."
egoteko umill,
lengo lege zarrikan
eztutela nai ill;
gu tontuak bagiña
oiek beti abill,
oraindik asuntua
fandanguan dabill."
"Xenpelar"
1835-1869
*
1
Milla zortzireun eta
irurogei ta zortziyan
asunto bat asi da
gure probintziyan;
gerra kalte degunak,
nere iritziyan,
euskal erriyak gauden
lengo dezentziyan.
2
Oraiñ urte berriyan
sartuak gerade,
bañan lengo zarrian
asiyak dirade;
lege onetan gauden
ganbiyatu gabe,
iñor egin eztedin
euskaldunen jabe.
3
Araba ta Bizkaiak
legezko indarrak,
Gipuzkoan ez gaude
laguntzalle txarrak;
ona iru probentzi
kantabriatarrak,
sostenitu ditzagun
lengo fuero zarrak.
4
Guk pakia nai degu
ez gerrarik emen,
zarrak eman ziguten
giyamentuan len;
mudantzak asi dira
egun gutxi barren,
anparatu gaitzala
Jaungoikuak arren!
5
Nere kristau fielak,
legi au guardatu,
mudantza berririk ez
memoriyan artu;
zer egin bear degun
orra enkargatu,
bizirik ez gaitezen
infernuan sartu.
6
Orra klaruan esan
nere ditamena,
umiltzia nai nuke
gaizki dabillena;
gerrak askorentzat du
ondorian pena,
pakian konpontzia
gauzarik onena.
7
Liberalak diyote
egoteko umill,
lengo lege zarrikan
eztutela nai ill;
gu tontuak bagiña
oiek beti abill,
oraindik asuntua
fandanguan dabill.
8
Erregiña emendik
bialdu ta sarri
asunto bati digute
askorentzat jarri;
zertarako dabiltzan
kausari igarri,
begiratu nola dan
asiera orri.
9
Notiziya gaiztuak
dirade azaldu,
kristau fielak ori
egin bear al du?
lengo legerikan nai
ezpazuten galdu,
jesuitak zertako
kanpora bialdu?
10
Legiaren kontrako
makiña bat etsai
azi txarrak banatzen
kanpuetan lasai;
sazerdoterik iñork
eztu ikusi nai,
pikardiyan dabiltzan
majaderuak bai.
11
Debaldekua dala
aur bataiatzia,
gañera iltzen dana
enterratutzia;
ezpazaie tokatzen
jornalik artzia,
alferrik da orduan
estudiatzia.
12
Barbero, mediku ta
letraduai galde
ia ote dabiltzan
jornalikan gabe;
lanian trabajatzen,
gorputza debalde,
iñor ezta alferrik
enpeñatu zale.
13
Jornala irabazten
daukan enpleuan,
apaizak ere ala
dirade munduan;
zeñi beria kendu
biar dan moduan,
oientzat zer esanik
eztago orduan.
14
Nastuta gabiltzanak
alkargana bildu,
Jaunaren justiziyan
obe da umildu;
gerrari laga eta
pakiari eldu,
inozente gaudenak
ez gaitezen galdu.
15
Alkar ezin ikusi,
au mundu argala!
uste degu betiko
jaiuak gerala;
alferrik da artzia
indarraren gala,
aingeru guardakuak
anpara gaitzala.
15
Kortian jarri berri
gizon bat umilla,
berari entregatu
ezpata ta silla,
etsaiaren indarra
utzi dezan illa;
ori deseatzen det
ala izan dedilla."
(Frantzisko Petriarena
irurogei ta zortziyan
asunto bat asi da
gure probintziyan;
gerra kalte degunak,
nere iritziyan,
euskal erriyak gauden
lengo dezentziyan.
2
Oraiñ urte berriyan
sartuak gerade,
bañan lengo zarrian
asiyak dirade;
lege onetan gauden
ganbiyatu gabe,
iñor egin eztedin
euskaldunen jabe.
3
Araba ta Bizkaiak
legezko indarrak,
Gipuzkoan ez gaude
laguntzalle txarrak;
ona iru probentzi
kantabriatarrak,
sostenitu ditzagun
lengo fuero zarrak.
4
Guk pakia nai degu
ez gerrarik emen,
zarrak eman ziguten
giyamentuan len;
mudantzak asi dira
egun gutxi barren,
anparatu gaitzala
Jaungoikuak arren!
5
Nere kristau fielak,
legi au guardatu,
mudantza berririk ez
memoriyan artu;
zer egin bear degun
orra enkargatu,
bizirik ez gaitezen
infernuan sartu.
6
Orra klaruan esan
nere ditamena,
umiltzia nai nuke
gaizki dabillena;
gerrak askorentzat du
ondorian pena,
pakian konpontzia
gauzarik onena.
7
Liberalak diyote
egoteko umill,
lengo lege zarrikan
eztutela nai ill;
gu tontuak bagiña
oiek beti abill,
oraindik asuntua
fandanguan dabill.
8
Erregiña emendik
bialdu ta sarri
asunto bati digute
askorentzat jarri;
zertarako dabiltzan
kausari igarri,
begiratu nola dan
asiera orri.
9
Notiziya gaiztuak
dirade azaldu,
kristau fielak ori
egin bear al du?
lengo legerikan nai
ezpazuten galdu,
jesuitak zertako
kanpora bialdu?
10
Legiaren kontrako
makiña bat etsai
azi txarrak banatzen
kanpuetan lasai;
sazerdoterik iñork
eztu ikusi nai,
pikardiyan dabiltzan
majaderuak bai.
11
Debaldekua dala
aur bataiatzia,
gañera iltzen dana
enterratutzia;
ezpazaie tokatzen
jornalik artzia,
alferrik da orduan
estudiatzia.
12
Barbero, mediku ta
letraduai galde
ia ote dabiltzan
jornalikan gabe;
lanian trabajatzen,
gorputza debalde,
iñor ezta alferrik
enpeñatu zale.
13
Jornala irabazten
daukan enpleuan,
apaizak ere ala
dirade munduan;
zeñi beria kendu
biar dan moduan,
oientzat zer esanik
eztago orduan.
14
Nastuta gabiltzanak
alkargana bildu,
Jaunaren justiziyan
obe da umildu;
gerrari laga eta
pakiari eldu,
inozente gaudenak
ez gaitezen galdu.
15
Alkar ezin ikusi,
au mundu argala!
uste degu betiko
jaiuak gerala;
alferrik da artzia
indarraren gala,
aingeru guardakuak
anpara gaitzala.
15
Kortian jarri berri
gizon bat umilla,
berari entregatu
ezpata ta silla,
etsaiaren indarra
utzi dezan illa;
ori deseatzen det
ala izan dedilla."
(Frantzisko Petriarena
"Xenpelar"
1835 -1869)
1835 -1869)
o0o
☆ Canovas-en alargunari:
"Hil da Cánovas, fuera Cánovas
pikaro gaizki heziya,
galdu zituen gari zelaiak,
gailendu zaio sasiya;
galdu zituen ipar garbiak,
gailendu trumoi nasiya,
galdu zituen fueruak eta
Jaungoikuaren graziya,
galdu zituen bizi-lekuak,
galdu du bere biziya.
Hiru reloju, hiruna kate,
hiru mailakin bakoitza,
buruan hiru korona eta
petxuan hiru horratza;
Amoriyua hiru dobletan
tximista bezin zorrotza,
hiru tirokin utzi zizuten
zure senarra hilotza,
hiru ezpatak zulatzen dute
señora, zure bihotza."
Jose Manuel Lujanbio Retegi
"Txirrita"
1860-1936
▪Traducción:
A la viuda de Cánovas
Murió Cánovas,
"Hil da Cánovas, fuera Cánovas
pikaro gaizki heziya,
galdu zituen gari zelaiak,
gailendu zaio sasiya;
galdu zituen ipar garbiak,
gailendu trumoi nasiya,
galdu zituen fueruak eta
Jaungoikuaren graziya,
galdu zituen bizi-lekuak,
galdu du bere biziya.
Hiru reloju, hiruna kate,
hiru mailakin bakoitza,
buruan hiru korona eta
petxuan hiru horratza;
Amoriyua hiru dobletan
tximista bezin zorrotza,
hiru tirokin utzi zizuten
zure senarra hilotza,
hiru ezpatak zulatzen dute
señora, zure bihotza."
Jose Manuel Lujanbio Retegi
"Txirrita"
1860-1936
▪Traducción:
A la viuda de Cánovas
Murió Cánovas,
fuera Cánovas
pícaro mal educado,
echó a perder los trigales,
le invadieron las zarzas;
perdió el limpio viento norteño
y le invadió el inestable trueno,
echó a perder los fueros
pícaro mal educado,
echó a perder los trigales,
le invadieron las zarzas;
perdió el limpio viento norteño
y le invadió el inestable trueno,
echó a perder los fueros
y la gracia de Dios,
echó a perder un lugar donde vivir,
perdió la vida.
Tres relojes,
echó a perder un lugar donde vivir,
perdió la vida.
Tres relojes,
tres cadenas,
con tres eslabones cada una,
en la cabeza tres coronas,
con tres eslabones cada una,
en la cabeza tres coronas,
y tres agujas en el corazón;
el amor en tres dobleces
tan agudo como un rayo,
con tres tiros le dejaron
cadáver a su marido,
tres espadas agujerean,
señora,
el amor en tres dobleces
tan agudo como un rayo,
con tres tiros le dejaron
cadáver a su marido,
tres espadas agujerean,
señora,
su corazón.
o0o
Zumalakarregi
Mackenzie
Altos Hornos
de siderurgia
en Bizkaia
tras la abolición foral
o0o
No hay comentarios:
Publicar un comentario