viernes, 31 de marzo de 2023

OTEO - SABANDO - ABITIGARRA - ATAL - EPAI - BERGARA - BIRGARA / VIRGALA - SOPELANA - EDO - ALA - MALPUDIA - KONTRASTA : OrÍgenes y Significados.









◇◇◇



▪︎OTEO

La villa de Oteo fue creada en el siglo XII para controlar el paso de las gentes y mercancías que circulaban entre los valles de Harana y Kanpezu.

Kanpezuren barruan, Santikurutzetik 
iparraldera dago Oteo arroila estu bat igarota. Haran batean dago, baona sakonuneak ditu ezker-eskuin eta herria muino batean dago.
Oteok hiru auzo ditu: Goikoa, Erdikoa eta Behekoa.


▪︎OTEO

0.
< *MUINON HEDA ORO DEN  URI

•Pueblo que se extiende todo en un altozano.

1.
> *NUINÔ ÎTE O^O RÎ ILI
2.
> *^ĪNÔ TE  Ō ^Î I(L)
3.
> *(Ī)HÔ TEŌ(Ī^)
4.
> ^ÔTEŌ




▪︎SABANDO

( S. XI )

Sabando kokatzen haranak eta bere izena hartzen duen Sabando ibaiak hegoalderantz ematen du, Kanpezurantz, baina herriaren loturek argiagoak dirudite iparraldeko Arraiako beste herriekin eta Haranarekin. Izatez, inguruoetan euskararen toponimiaren muga hori hasten da, eta herri hauxe bera euskal idazle baten jaiolekua izan zen: Joan Batista Gamiz Ruiz de Oteo han jaio zen 1696an.

Herriaren mendebaldean labar ikusgarri batzuk daude, Atxarte esaten dioten paraje bat.

Hegoalderantz Sabando ibaia jarraituz, Kanpezurekin muga topatzen dugu urjauzi batean, zeinaren ondoan Oteoko errota dagoen, beste kontzeju batzuekin muga egiten baita bertan; Kanpezuko Oteo eta Antoñanarekin. Igeri egiteko moduko putzu bat ere bada toki horretan.

A.
0.
< *HAITZ HEDA BEHE LAUN DEN ORO URI

(▪︎Biain < *behe laun > biî rain > bīâin )

•Pueblo que está todo en llano bajo extensas peñas.

1.
> *ÊTZ ÊRA BIÎ RAIN DÎ O^O ILI
2.
> *(Î)S Î^A B(Ī) ^AIN D(Î) Ō I(L)
3
> *S(Î)ÂBÂ(I)NDÔ(I^)
4.
> SÂBÂNDÔ

B.
0.
< *OSO HEDA IBAR ZAN ATZE DEN ORO URI

•Pueblo que está todo muy desplazado muy atrás del valle-vega.

1.
> *USU ÊRA BA^ HAN ETZ DÎ O^O ILI
2.
> *(I)SI Î^A BÂ ÂN I(Z) D(Î)Ō I(L)
3.
> *S(Ī)ÂBĀ^NÎDŌ(I^)
4.
> *SÂBĀN(Î)DŌ

> SÂBĀNDŌ

C.
0.
< *GOI ATZE HEDA IBAI ZAN DAUN UR

•Rio que tiene mucha agua que fluye de atrás arriba.

1.
> *HUI ETZ ÊRA BA HAN DÔ U^
2.
> *(ÎI I)S (Î)^A BA ÂN DÔ (Î)
3.
> SÂBĀNDÔ




▪︎ABITIGARRA

La cumbre alavesa de Abitigarra (1.169 m), denominada Bitigarra en muchos mapas, se emplaza en los montes de Iturrieta entre el valle de Harana y el barranco de Igoroin. Sus perfiles son redondeados y las cotas más altas se encuentran cubiertas por hayedos. 

0.
< *HARAN BEHA DAN GOI ZAN DOR HEDA

• Extensa cumbre muy alta que mira al valle.

《 Sierra montañosa que se extiende desde la cumbre junto a la ermita de Sta. Teodosia en Harana hasta la Peña del Cáliz cerca de Sabando.
Es parte de los Mtes. de Iturrieta.
De Sta. Teodosia a Peña del Cáliz.
De San Vicente de Harana a Sabando: Abitigarra. 》

1.
> *ÂRÂ BIÊ TÊ GUI HÂ rURR ÊRA

2.
> *Â^Â BIÎ TÎ GII ^Â (^I)RR (Î)^A

= *^ĀBĪTÎG( Ī )ÂRRÂ
3.
> ĀBĪTÎGÂRRÃ




▪︎ATAL

•trozo, pedazo
•parte, fragmento
•sección

0.
< *ZAN TAIL DEN
《 zan den > han-dî :
que es grande ; grande 》

•Que es corte grande
•Gran corte

1.
> *HÂN TAL DÎ
2.
> *HÂ^ TAL rÎ
3.
> *^Â^ TAL (^Î)
4.
> ÂTAL



▪︎EPAI

•sentencia, veredicto
•juicio, proceso
•pronunciación, modo de hablar
•corte, herida
•cresta de los montes
•linea de las cumbres

0.
< *ZAN EBAKI EGIN

•Hacer un gran corte.
•Tomar una gran decisión.

1.
> *HÊ EPAGI EÎN
2.
> *^Ê EPAHI ĪN
3.
> *ĒPAÎĪ^
> ĒPAĪ^




▪︎BERGARA

•Bergara historikoki Debagoieneko 
hiriburutzat hartu izan da, hainbat bideren lotunean baitago: izan ere, kostaldea eta Gaztelako ordokia lotzen duten bideek eta Gipuzkoa 
barrualdeko bideek egiten dute bat Bergaran. 

0.
< *IBAI ALDE AURRE GOI ZAN HEDA DEN URI

•Villa que se extiende mucho ante el Alto (Deba) junto al río (Deba).

1.
> *BE ÂRE ARRE GUI HAN ÊRA RÎ ILI
2.
> *BÊ Ê^E ERRE G(Ī) Â^ (Î)RA ^Î I(L)
3.
> *BĒ^RREGÂRA(Ī)
4.
> *BĒRR(E)GÂRA

> BERGARA




▪︎BIRGARA <> VIRGALA
    (GOIEN eta BARREN)

•Birgaragoien (ofizialki Vírgala Mayor / Birgaragoien eta Birgarabarren / Virgala Menor) Arabako ekialdean dauden herriak dira, Mendialdeako 
eskualdean eta Arraia-Maeztuko 
udalerriaren barruan kokaturik.

0.
< *IBAR BEHE AURRE GOI HEDA DAN URI

•Pueblo que se extiende ante lo alto (Azazeta) abajo en el valle-vega.

(En la Montaña Alavesa en la cuenca del Berroci, no en la Lautada / Llanada Alavesa)

1
> *BE^ MEÊ ARRE GUI ÊRA RÂ ILI
2.
> *BÊ NĒ ERRE GĪ Î^A RÂ I(L)
3.
> *BÊ HÊ ERRE G(Ī)^A RÂ (Î)
> *BÊ^Ê ERRE GÂRÂ
4.
> *BĒ^RREGÂRÂ > BERGARA
> *BÎRRIGÂRÂ > BIRGARA  > BIRGALA <> VIRGALA




▪︎SOPELANA
En Uribe-Kosta, Bizkaia.

0.
< *ITSASO BEHA HEDA ZAN DAN URI

•Pueblo que está mirando al mar muy extensamente.

1.
> *SESO BIÊ ÊRA HAN RÂ U^I
2.
> *ZISO BÊ ÊLA ÂN ^Â (IÎ)
3.
> *(^I)SO PÊ ÊLA ÂN Â
4.
> SOPĒLĀNÂ

(vulgo : Sopelaha > Sopelaâ > Sopelā)



▪︎EDO
•alternativas iguales o indiferentes.
•alternativa poco diferente.
•o, o así, o algo así.

0.
< *BER DOR

•Lo más otra cosa igual.
•Muy parecido

1.
> *BÊ DÔ
2.
> *ÊDÔ




▪︎ALA
•alternativas desiguales, diferentes o contrarias.
•alternativa muy diferente.
•o, acaso.

0.
< *ZAN HEDA

•Gran extensión o desplazamiento.
•Gran distancia.
•Gran diferencia.
•Muy diferente.

1.
> *HAN ÊRA
2.
> *HÂ (Ê)LA
3.
> ^ÂLA <> ÂLA



▪︎MALPUDIA
(1758)
•Camino y término laboral en San Vicente de Arana. 

0.
> *IBAR BURU HEDA ZAN DEN

•Que está muy desplazado en el extremo del valle-vega

1.
> *BAR BU^U ÎDE HAN RÎ
2.
> *BAL PŪ DI ÂN (^Î)
3.
> MALPŪDIÂ^



▪︎KONTRASTA 

•En el Valle de Harana, Araba, en la muga con las Ameskoas de Nafarroa.

0.
< *GOTOR MUGA URI ETA HARAN ZAIN DAN

(*gor dor > gotor:
lo más sólido/duro)

•Que Es Villa Fortaleza de Frontera Y Vigilante/Guardián del Valle.

0.
< *GOTOR MUGA URI ETA HARAN ZAIN DAN
1.
> *KODÔ NUHE U^I TA ÂRÂ ZÊ TÂ
2.
> *KORÔ NI^I IÎ TĀRÂZÊTÂ
3.
> *KO^ÔNĪTĀRÂZÊTÂ

= *KŌN(Ī)TĀRÂZ(Ê)TÂ
4.
> *KŌNTĀRÂZTÂ
> KŌNTRĀZTÂ <> KONTRASTA


¤ Nota

Contrasta / Kontrasta no se llama así porque 'contraste' con Larraona (Amezkoa, Nafarroa), a 1km. vista, con unos sembrados por medio, sino porque fue una villa fronteriza fortificada en el medievo con aforamiento de carta puebla. Fue realengo y luego señorio, con muchos conflictos. San Vicente de Harana se libró del señorío al ser villa de realengo siempre. (Berberiego no fue realengo, sino señorío abusivo, y por eso se despobló para pasar a ser San Vicente en tierras del rey y luego villa aforada). 
Alda y Ullibarri-Harana fueron aldeas de Kontrasta.
Todo Harana era uno con la Ameskoa Alta, la Ameskoa era propiamente la Baja, como indica su etimología:

▪︎AMESKOAK <> AMESKOAS
0.
< *Haran Behe Atzeko Uriak 
•Pueblos de atrás abajo del valle.
1.
> *Â^Â ME^E ETZKO U^IAK
2.
> *Ā^ MĒ ESKO (Ī)AK
3.
> ĀMĒSKOAK <> AMESCOAS

Luego, Harana fue hasta Kontrasta, en la Araba de
Castilla, y desde Larraona fueron las  Ameskoas Alta y Baja de Nafarroa.
Todo Harana y Ameskoas fue territorio bárdulo en la antigüedad, así como el Valle de Lana, tras la sierra de Lokiz y la Burunda tras Urbasa.
El territorio propiamente vascón comenzaba al sur del rio Ega, es decir, desde Azedo en la Berrotza/Berrueza al sureste y suroeste, y desde Estella-Lizarrara en todas las direcciones salvo el noroeste, es decir, salvo hacia Lokiz y Urbasa.

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧














miércoles, 29 de marzo de 2023

EREMU - AMESKOAK - BERBERIEGO - MARKILLANO - SOMORREDONDO. Origen y Significados.

 



◇◇◇


▪︎EREMU

•desierto, yermo, páramo
•terreno, campo
•superficie, zona
(una gran extensión de tierra sin o con muy poca vegetación)

0.
< *LUR ZAN HEDA BAR GE ORO DOR DEN.

•Que es gran extensión de tierra sin vegetación lo más del todo.

•Tierra muy extensa sin vegetación en absoluto.

0.
< *LUR ZAN HEDA BAR GE ORO DOR DEN
1.
> *RÛ HEN ÎRE BÊ HI U^U RÛ RÎ
2.
> *^Û Ê^ RE MÎ Î Ū  ^Û (^Î)
3.
> *(^Î)ÊREM(Ī^)ŪÛ^
4.
> ÊREMŪ





▪︎AMESKOAK

•Continuación de Harana bajo Urbasa hasta cerca de Lizarra y frente a Lokiz, con el rio Urederra.
•Ameskoa Alta y Baja
•En origen, Ameskoa era sólo la Baja.
•La Ameskoa Alta era Harana y todo Harana era Nafarroa.
•Luego Harana hasta Kontrasta (Harana Done Bikendi, Alda, Ullibarri-Harana y Kontrasta) pasó a Araba y Larraona, Aranaratxe y Eulate quedaron en Nafarroa pasando a ser
la Ameskoa Alta y desde San Martín hasta abajo la Ameskoa Baja.
•Al norte del Ega todos eran bárdulos incluído el valle de Lana. Los vascones comenzaban al sur del Ega, en la Berrotza/Berrueza y al este de Estella-Lizarrara tanto al N. como al S.

▪︎AMESKOAK

0.
< *HARAN BEHE ATZEKO URIAK

•Los Pueblos de Atrás Abajo del Valle

1.
> *Â^AN BEÊ ETZKO U(^I)AK
2.
> *ĀMĒTZKO(U)AK
3.
> ĀMĒSKOAK




▪︎BERBERIEGO 

•Despoblado en San Vicente de Harana, Araba.

•En Harana, Araba (antes Nafarroa).

•Pueblo señorial y arcedianato que se despobló de sus moradores los cuales poblaron la villa de San Vicente de Harana en realengo aforado (ya eran dueños de sus tierras y montes), e independientes de Kontrasta, donde al contrario que en Berberiego nunca tuvieron señores, salvo el rey, fue villa aforada en realengo.

•Pueblo de casas solares o solariegas (oinetxeak) de señores y ricos hombres de Araba y Nafarroa y arcedianato principal del obispado de Calahorra.

•Las tierras y montes eran de los moradores labradores dueños desde siempre, pero que habían habitado en casas y pueblo de señores y de la Iglesia.

▪︎Breve calendario de Berberiego :

•Fundación S. X / XI

•1137- Documentado en siglo XII.

•1252 - Los moradores se van a poblar San Vicente en realengo, por abusos de los jauntxos, muy cerca y alrededor de una iglesia del rey (tierra sagrada y realenga) un poco más al sur, a unos 700 mts. y a la vista entre la despoblada y la repoblada (ya eran dueños de tierras y montes comunales)

•1257 - Quedaba solo 1 casa habitada en Berberiego.

•1326 - Despoblado total: Berberiego vacío y en ruinas.

•En el medievo Harana incluía la Amezkoa Alta: desde Berberiego hasta Eulate y era de Nafarroa.

•A partir del siglo XIII la Harana alavesa pasó a la órbita castellana de la Hermandad de Kanpetzu y se separó de la Amezkoa Alta navarra de la Merindad de Estella-Lizarra.

•Muga entre Kontrasta y Larraona.

•Kontrasta se convierte en fortaleza en la muga con Larraona.

▪︎BERBERIEGO

•Haran aurreko uri behatoki zaintzaile batekin goiko mendian izan zen Berberiego.

0.
< *BEHE HERRI ZAIN BEHA HEDA DEN HARANEKO URI

•Pueblo del Valle Que Mira Extensamente Vigilando las Comarcas de Abajo.

(Se vigilaba el entorno y accesos al valle desde el monte llamado ahora Somorredondo arriba en Markillano, en el extremo occidental de Lokiz cerca del desfiladero de Istora).

0.
< *BEHE HERRI ZAIN BEHA HEDA DEN HARANEKO ULI
1.
> *BEÊ ÊR ZÊ BIÊ ÎRE RÎ Ê^EHEGO IL
2.
> BĒR ^Î BÊ RI ^Î ÊÊÊGO (Î)
3.
> BĒRR(Î)BÊRĪ^ĒGO
4.
> BĒRBÊRĪĒGO




▪︎SOMORREDONDO

•Alto pelado en el monte sobre San Vicente de Harana y ante Markillano en el extremo occidental de la Sierra de Lokiz junto al comienzo del desfiladero de Istora, con grandes y extensas vistas.

A. (cast.)

•Cumbre Redonda

B. (eusk.)

0.
< *Oso Goi Boro Herri Zain Den Oro Zan DoR

•Alto Muy Redondo Que Es el Mayor Vigilante de Todo el País.

1.
> *SO HO BO^O ÎRR HÊ DÎ O^O HEN DO^
2.
> *SO Ô MŌ RR ^Ê D Ō (Î)N DÔ
3.
> SŌMŌRRÊDŌNDÔ




▪︎MARKILLANO

•Llano de escasa vegetación (el Raso) en el extremo occidental de la Sierra de Lokiz entre los desfiladeros de Istora y Berrabia cerca de la muga Araba-Nafarroa tras Somorredondo, la Cruz de Alda y el Mojón Viejo. Abajo está a un lado Harana y al otro Orbiso y Zúñiga.

0.
< *BAR GE GOI HEDA LAUN ORO

•Alto extenso todo llano sin vegetación.

1.
> *BAR GI HUI ÎRE LA(I)N O^O
2.
> *MAR KI ÎI ÎLI LAN Ō
3.
> *MARKĪL(I)LANŌ
4.
> MARKĪLLANŌ <> MARQUILLANO



¤ Conclusión

•Volviendo a Berberiego:

Era un Pueblo en la Delantera de Harana con Muy Extenso Observatorio desde el Alto de Somorredondo en Markillano.

•Descargo de razones:

•Desde los montes de San Vicente de Harana, por ejemplo desde Somorredondo en Markillano, se ven varias cadenas de montañas seguidas unas tras otras en cualquier dirección:

▪︎Norte:
Montes de Sabando, montes de Vitoria y Sierras de Gorbea y de Aizgorri que separan la Llanada Alavesa de Bizkaia y Gipuzkoa.

▪︎Sur:
Sierra de Lokiz, Valle de Lana, Sierra de Kodes,  Nafarroa y hasta más allá del Ebro.

▪︎Este:
Sierras de Entzia y Urbasa, Montes de Iturrieta, Paso de la Ermita de Sta.Teodosia a Iturrieta y Opakua (el alto de Opakua separa Entzia de Urbasa) y de allí a la Llanada, para ir a Nafarroa, o a Gipuzkoa y Francia por El Tunel de San Andrés, o a Gipuzkoa por Arlabán, o a Gasteiz y la Llanada y de allí por Gorbea a Bizkaia y el mar por Barazar, Arratia, Gernika y Urdaibai a Bermeo.
Camino medieval oscuro pero clave para ir del Ebro al mar o Francia por el paso de Sta. Teodosia y puerto de Opakua, Sierra de Urbasa, Sierra de Lokiz, gran parte de Harana.

▪︎Oeste:
Kanpetzu, Sierra de Toloño, pasos a Rioja y Nafarroa, Montes de Antoñana y Maeztu, subida a Harana  desde Kanpetzu por Oteo, Orbiso, etc.

¤ RESUMEN

1.
OBSERVATORIO DE PASOS Y SIERRAS Y TIERRAS CLAVE, NO DESDE EL PUEBLO SINO DESDE EL MONTE.

2.
PASO CLAVE POR STA.TEODOSIA A LA LLANADA POR OPAKUA Y DE ALLI COMERCIO Y MERCANCIAS DEL EBRO AL MAR POR BIZKAIA O A FRANCIA POR GIPUZKOA.

3.
FRONTERA CON NAFARROA.

4.
EN LA PRIMERA MITAD DEL SIGLO XIV HUBO ESCASEZ Y HAMBRUNA: PASO DE MALECHORES Y CUATREROS, AGRICULTORES  POBRES DE ARABA Y NAFARROA PERSEGUIDOS POR EL MERINO DE ESTELLA. EL 'ALTO DE LA HORCA' EXISTE AÚN HOY EN HARANA DONE BIKENDI.

5.
BEHATOKIAK:

•BERBERIEGO > SAN VICENTE DE HARANA

- SABANDO

- BERBERANA

- LA POBLACION


•BERBERIEGO-ren ordez, HARANA DONE BIKENDI / San Vicente de Harana sortu zen.
•Desde 1252 en adelante, fue villa de realengo aforada por Fernando IV en S.XIII, Alfonso XI en S.XIV y Felipe IV en S.XVII, y Berberiego se despobló. Estaba situado un poquito más al norte de la villa actual, junto a una ermita que también desapareció, pero que era recordada aún a mediados del siglo XX. Lo oí personalmente.

•Berberiego haran aurrean behatoki zaintzailea izan zen. Bere jabeak Eliza eta jauntxoak izan ziren. Calagorriko apezpikuaren menpean arzedianato bat izan zen.
Harana Done Bikendi aske izan zen ordea, biztanleak ziren lurren jabeak, eta hiria errealengo lurrean eliza baten ondoan eraiki zuten eta beraz "villa real aforada" jauntxorik gabe izan da. Inoiz ez du jaunarik izan, erregea ez ezik.

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧






martes, 28 de marzo de 2023

Sobre modelos, patrones y prototipos: EREDU. Etimología, Origen y Significado.

 



◇◇◇


▪︎EREDU

•modelo, ejemplo, prototipo, patrón

0.
< *BER EGIN ERA ON DOR ORO DEN

•Que es la más buena manera de todas de hacer otra cosa igual.
•La mejor forma de hacer otra cosa igual.
•Modelo, ejemplo, prototipo, patrón.

1.
> *BÊ EÎN IRE UN DÛ U^U RÎ
2.
> *BÊ E(Î) RE Û DÛ Ū (^Î)
3.
> *BÊ E RE (Î) DŪ
4.
> *(B)ĒREDŪ
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> ĒREDŪ

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧



Azken ataka / El postrer trance

 







◇◇◇



• El postrer trance.


Acercarse al postrer trance con pavor,
experiencia del todo abominable,
resulta pesadilla indeseable,
mas resignarse palía el gran temor.

No es lo malo sufrir algún  dolor,
con la edad eso es algo muy probable.
Es lógico: morir no es evitable.
La mente mezcla certeza con horror.

La vida acaba, como comenzó.
Si piensas, sufres, y si no, te engañas.
Cada día es mucho tiempo que avanzó.

Asunto en el que a nadie valen mañas:
segura es la Parca y cierta te emplazó.
Vivir al día, es todo lo que apañas.

Desde nacer, el viaje es sin retorno,
que lo temas o no va dar lo mismo.
Resígnate ante el fondo del abismo,
acepta ser mortal en todo entorno.

Lo dijo Qohelet en su momento:
Todo es nada y vivir un sinsentido,
afanarse es correr detrás del viento,
ataúd sin bolsillos y el olvido.

Antes de nacer no existes,
después de morir tampoco.
Vive y no te vuelvas loco,
de nada vale si insistes.

☆☆☆


• Azken ataka.


Azken atakara izuz hurbiltzen,
esperientzia guztiz gorrotagarria,
amesgaizto desiraezina da,
baina etsitzeak beldurra arintzen du.

Ez da txarra minen bat jasatea.
adinarekin hori oso litekeena da.
Logikoa da: hiltzea ezin da saihestu.
Gogoak ziurtasuna ikaraz nahasten du.

Bizitza amaitzen da, hasi bezala.
Pentsatzen baduzu, sufritu egiten duzu, eta bestela engainatu egiten zara.
Egun bakoitza denbora asko da aurrera egin zuela.

Gai honetan inork ez du amarrurik balio:
segurua da Parka, eta deitu egin zintuen.
Egunean bizi, hori da eusten duzun guztia.

Jaiotzetik, bidaia itzulerarik gabea da,
beldurtu edo ez gauza bera izango dela.
Amildegiaren hondoaren aurrean egon,
onartu hilkorra izatea inguru guztietan.

Qoheletek esan zuen bere garaian:
Dena da ezer eta zentzugabekeria bat bizitzea,
haizearen atzetik korrika ibiltzea da,
hilkutxa sakelarik gabe eta ahanztura.

Jaio aurretik ez zara existitzen,
hil ondoren ere ez.
Bizi zaitez eta ez erotu,
ez du ezertarako balio tematzen bazara.

☆☆☆

@fga51

28 de Marzo de 2023

◇◇◇








Nahikoa zara / Eres suficiente.

 






◇◇◇


•Nahikoa zara.


"Utzi atseden hartzen.
Akituta bazaude,
atseden hartu.
Proiektu berri bati ekiteko gogorik ez baduzu,
ez ezazu egin.
Zerbait berria egiteko beharra sentitzen ez baduzu,
zaharraren edertasunean datza, besterik gabe,
familiakoa, ezaguna.
Hitz egiteko gogorik ez baduzu,
isilik egon.
Albisteez nazkatuta bazaude,
itzali itzazu.
Bihar arte atzeratu nahi baduzu,
egin ezazu.
Zerbait egin nahi ez baduzu,
ez egin.
Hutsaren betetasuna sentitu ezazu, isiltasunaren neurrigabetasuna,
bizitza hutsa zure une ez-emankorretan.
Denbora ez da beti bete behar.
Nahikoa zara, besterik gabe "


- Jeff Foster





•Eres suficiente.


"Déjate descansar.
Si estás exhausto, descansa.
Si no tiene ganas de comenzar un nuevo proyecto,
no lo hagas.
Si no sientes la necesidad de hacer algo nuevo,
simplemente descansa en la belleza de lo viejo,
lo familiar, lo conocido.
Si no tienes ganas de hablar, quédate en silencio.
Si estás harto de las noticias, apágalas.
Si quieres posponer algo hasta mañana, hazlo.
Si no quieres hacer algo, no lo hagas.

Siente la plenitud del vacío, la inmensidad del silencio,
la vida pura en tus momentos improductivos.
El tiempo no siempre necesita ser llenado.
Eres suficiente, simplemente en tu ser"


- Jeff Foster


◇◇◇





lunes, 27 de marzo de 2023

Sobre algo similar se hace mención : AIPA. Etimología, Origen y Significado.

 



◇◇◇


▪︎AIPA
•AIPA-tu (v.) <> AIPA-men (acc.)

•mención, cita, reseña, referencia.
•mencionar, citar, mentar
•reseñar, hacer referencia

A. Etimología

0.
< *GAI ANTZ BAT-EN GAIN HITZ EGIN

   
B. Significado

•Hablar sobre un asunto similar.

C. Evolución fonética y aglutinación

0.
< *GAI ANTZ BAT-EN GAIN HITZ EGIN

1.
> *GA  ÊZ  BÂ-Î GAΠ ÎZ IHI^

2.
> *HA Î^ BÂ HÊ Î^ I^Î

3.
> *Â Î BÂ ^Î Î Ī
> *ÂÎBÂ( ^Ī )

4.
> ÂÎPÂ


D. Derivados con sufijo (atzizki)

•aipa-tu : mencionar, citar
•aipa-men : mención
•aipa-bide : fama, renombre
•aipa-ezin : innombrable
•aipa-gai : objeto de mención
•aipa-garri : digno de mención
•aipa-aldi : alusión


◇◇◇

□ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧





domingo, 26 de marzo de 2023

SAGASTI - ANASAGASTI. Apellidos vascos. Origen y significados.

 









◇◇◇



•Ambos son apellidos vascos cuyo origen bizkaino y costero está en el Mundaka y Bermeo del año 1236, año de la fundación de Bermeo.
Tras Betrokolo y Katillotxu en el final costero del macizo de Sollube.
•Originados en las antiguas kortas (seles) en el monte, frente al mar y sobre los pueblos pesqueros y marinos correspondientes.
•En la actualidad, caseríos monte arriba, en barrios sobre el pueblo y el mar, como Arketa-Goitiz, Deminigus/Demiku y otros así.
•Bajaron a las villas y se expandieron por Bizkaia y América.
•No tienen nada que ver con sagar, manzanas, manzanos, frutas ni similares.
•La mayoría de apellidos euskéricos  indican localización'ubicación, como los topónimos (non?-nor?).
•Las otras palabras, que designan cosas, son aglutinaciones muy antiguas de frases de vocablos que expresaban lo que son dichas cosas (izena-izana: zer den?).




▪︎SAGASTI

0.
< *ITSAS ZAIN - GAIN OSO HEDA DEN

•Que Está Desplazado Muy Encima - Vigilando El Mar.

1.
> *TSÂ ZÊ - GAÎ USU ÎRE TÎ
2.
> *SÂ (^Î) - GA(Ī)SI Î^I TÎ
3.
> *SÂGAS(Ī)TÎ
4.
> SÂGASTÎ




▪︎ANASAGASTI

0.
< *BEHA ZAN HEDA - ITSAS ZAIN - GAIN OSO HEDA DEN

Que Está Desplazado Muy Encima - Vigilando El Mar - Mirando Muy Extensamente.

>> badarrai

¤ Anexos
《 zan <> zen :
grande, gran, mucho, muy.
(en vasco antiguo)
Ejem.:
a.
*zan den > hanďî :
•que es grande ; grande.
b.
*zen zen > zêzen :
•grande grande : muy grande
•toro
c.
•zaldi
< *zan arin - alde dor - heda den:
•que se desplaza la mayor distancia muy  rápido/ligero.

《《 dor : lo más, lo mayor, cumbre, cima
Ejem.:
c1.
*dor dor > tontor :
•cima
c2.
*bar dor > mardul :
•robusto, voluminoso, corpulento
c3.
*gor dor > gotor :
fortaleza  》》

< *zan arin - alde doR - heda den:
> *zâ a^î - âri ruL- îre din
> *zâ a - â(^i ^i)L - î^i dî
> zā^L(ī^)dî
> zāldî  》

>> jarraipena

¤ Evolución fonética

0.
< *BEHA ZAN HEDA - ITSAS ZAIN - GAIN OSO HEDA DEN
1.
> *BIÊ HAN ÊRA - TSÂ ZÊ - GAÎ USU ÎRE TÎ
2.
> *B(Ī) ÂN (Î)^A - SÂ (^Î) - GA(Ī)SI Î^I TÎ
3.
> *BÂNÂ - SÂ - GAS(Ī)TÎ
4.
> *(B)ÂNÂSÂGASTÎ

(Cae la b, como en birao > irao, s/ Mitxelena)

> ÂNÂSÂGASTÎ

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧











Revisando arcaísmos no tan primigenios como pudieran parecer. Etimologías euskéricas.

 







◇◇◇



▪︎UR  (r lenis)
•agua

0.
< *Edan Is Oro Gar

•Fluido todo transparente para beber.

1.
> *irê î uru he^
2.
> *i^î i uru ^î
3.
> *(ī)uruî
4.
> *ur(iî)
> Ur





▪︎AHO
•boca

0.
< *JAN ZAN ZULO

•Orificio grande para comer

1.
< *IHAN HAN ZIRO
2.
> *IÂ^ HA^ ZI^O
3.
> *Â HÊ ZÔ
4.
> *ÂH(Î)^Ô
> ÂHÔ




EDAN > iran > i^an <> IÂN
Parecido no casual, acción parecida con materia GI o fluido IS.




▪︎EDAN
•beber

0.
< *Aho Is Heda Zan Barru

•Desplazar muy adentro el fluido de la boca.

1.
(nb > m)
> *EÛ Î ÊDA HAMALI
2.
> *E(ÎÎ)EDAÂNEL
3.
> *ĒDĀN(I^)
4.
> ĒDĀN





▪︎JAN
< *IHAN
•comer

0.
< *Aho Gi Geda Zan Barru

•Desplazar muy adentro el alimento/materia de la boca.

1.
> *eû hi êda hamali
2.
> *iî î îre hanel
3.
> *ī^i hani^
4.
> *īhan
4.1
> *han <> JAN
4.2
> īân <> yân <> JAN





▪︎HAIZE
•viento

0.
< *Haire Zan Ahal

•Aire de gran fuerza
•Mucho aire fuerte/poderoso

1.
> *hai^i zê eê^
2.
> HAĪZĒ^





▪︎HAIRE <> ÂIRE
> ÊL(I) <> ÊL
•aire

0.
< *Hats Is Zan Mehe Heda Gar Dor

•Fluido de respirar muy fino el más transparente y extenso.

1.
> *hâs î hê ni^i îre he^ rul
2.
> *hâz î ^î hī îre ^ê ri^
3.
> *hâ^ ī^ ^īrē (^î)
4.
> HÂĪ^RĒ <> ÂĪRĒ
> *ÊLĪ <> *ĒL

《 En comienzo de palabras aglutinadas a no con confundir con las provenientes de:
•eri > eli : dedo
•aurre > arre > ale > el 》





▪︎HATS
•aliento
•respiración
•hedor (kirats)

0.
< *HAR ZAN IS MEHE HEDA OSO DAN
•Que es coger mucho fluido fino muy extensamente

•Que es coger mucho aire profundamente

•Alentar, respirar

1.
< *HAR ZAN IS MEHE HEDA OSO DAN
2.
> *HA^ HÂ I^ NIÎ ÎTE USU RÊ
3.
> *HÂ^Â ÎHĪ TI SI ^Î
> *HĀ^ Î^Ī TS(Ī)
4.
> *HĀ(Ī^)TS
> HĀTS





▪︎ARNASA
•aliento, respiración
•ánimo
•soplo de aire

0.
< *HAR IS MEHE ZAN OSO HEDA DAN

•Que es coger mucho fluido fino muy extensamente

•Que es coger mucho aire de contínuo/profundamente

•Aliento, respiración

1.
< *HAR IS MEHE ZAN OSO HEDA DAN
2.
> *ÂR I^ NIÎ HA^ USU ÊRA RA^
3.
> *ÂRRÎN(Ī)^Â (I)S(I Î)^A ^Â
4.
> *ÂRR(Î)NÂSĀ^
> ARNÂSĀ

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧






sábado, 25 de marzo de 2023

EMERANDO: Barrio en Mungia, Bizkaia, EH.

 








◇◇◇



▪︎EMERANDO

•Barrio en Mungia, Bizkaia, EH.
Se encuentra en los límites con Meñaka y Bakio y en él se encuentran varios molinos y caseríos diseminados así como dos ermitas. Algunos sectores de Emerando pertenecen a Meñaka. Desde Bakio a Emerando, en 6 km hay un desnivel de 240 m. El acceso es por la carretera de Bermeo a Bakio. El alto de Sollube, que es de Bermeo,  le queda muy cercano.

0.
< *ZAN BEHE HEDA GOI DOR DAN AUZO

•Barrio que se extiende desde muy abajo hasta lo más alto.

0.
< *ZAN BEHE HEDA DAN GOI DOR AUZO
1.
> *HÊ MEÊ ÊRA RAN HUI DÔ OZO
2.
> *^Ê MĒ^RA ^AN ÎI DŌ^O
3.
> *ÊMĒRĀN(Ī)DŌ
4.
> ÊMĒRĀNDŌ

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧