lunes, 31 de enero de 2022

"Confín que es Gran Cordillera" : PIRINEOS, Tribus y Herrialdes, sus significados.

 





 


◇◇◇



▪︎PIRINEOS

¤ Etimología

< [*Buru Zan Heda Goi DoR Oso Dan ]

¤ Significado

•[ Que Es Extremo Extensísimo De Lo Más Altísimo ]

•[ Extremo Muy Extenso Y A Tope De Alto ]

•[ Extremo Muy Extenso con Muy Altas Cumbres ]

•[ Confín Que Es Gran Cordillera ]


¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Buru Zan Heda Goi DoR Oso Dan
1.
> *Puru Hen îre Hoi rOL Oso rÊ
2.
> *Piri În (î)Ê Ô Ô Osu (^î)
3.
> [ PIRĪNÊŌS(ī) ]

♧♧♧


▪︎GIPUZKOA

¤ Etimología

< [*Gure Gain Itsas Buru Heda Zan Goi Oro Dan Herrialde ]

(Ref.: desde Nafarroa)


•[ Territorio Encima de Nosotros (de Navarra) Que Está Muy Arriba del Todo Llegando Hasta el Borde del Mar ]

1.
> *Guê Gâ Isâ Puû  Êta Zê Ko Oô r Êrralre
2.
> *Gêgê Zê Pū îTe Zê Ko Ō ^Â Êlelê
3.
> *Gîhî ^Î Pū Ti Zî Kō Â Î^î^î
4.
> 《 Gi^î^î pū tzī kō â (ī^) 》
= [ Gī^pūtzīkōâ ]
= [ Gīpūtzkōâ ]
= [ Gīpūzkōâ ]

♧♧♧


▪︎BIZKAIA

¤ Etimología

< [*BizkaR Zan Goi Daun Itsas Herrialde ]

¤ Significado

•[ Territorio Marino Que Tiene Muchas Altas Cimas ]

¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *BizkaR Zan Goi Daun Itsas Herrialde
1.
> *Bizkâ Han Hui rAû is Êrralre
2.
> *Bizkâ ^ ^Ī ^Aî iz Êlelê
3.
> 《 Bizkâ â ī â ^ã (î^î^î) 》
= [ Bizk^ãī^ā ] (^ī)
= [ Bizkāīā ]

♧♧♧


▪︎ARABA

¤ Etimología

< [*Zan Goi Atze Heda Barren Laun Dan Herrialde ]

¤ Significado

•[ Territorio Que Se Extiende en lo Llano de Más Allá Muy Detrás y Arriba ]

¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Zan Goi Atze Heda Barren Laun Dan Herrialde
1.
> *Han Hui Az Êra Barrê rAû r Êrralre
2.
> *^Â (^Ī) Â (ê)RA Bal(ê) Â(î) ^Â
3.
> *ÂÂRABALÂÂ
= ^ĀRABARĀ^
= ĀRABA^Ā
= [ ÂRABÃ ]
>>> ALAUA <> ALAVA  (cast.)

◇○◇


¤ Los vascones y sus vecinos, los cuales fueron nominados a los romanos en euskera describiendo su localización.

▪︎BARDULIA

En la actual Gipuzkoa hasta el Deba, con parte oriental de Araba y occidental de Nafarroa hasta la Rioja por el sur, lindando con vascones, caristios, autrigones y berones.

¤ Etimología

< [*ITSAS GOI HEDA BEHE AURRE DOR ORO DAN HERRI ]

¤ Significado

•[ Tribu Que Está Todo Lo Más Extendida Desde Arriba en el Mar Hasta Abajo por Delante]

¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Itsas Goi Heda Behe Aurre DoR Oro Dan Herri


1.
> *Tsê Hui Îre Beê Arre DuL  O^O RÂ Êli


2.
> *Zî ÛI Î^I BĪ Arri DuL Ū ^Â ÎL


3.
> *(^Î ÎI ÎÎ) B(Ī) AR DUL Ī Â (Î^)


4.
> [ BARDULĪÂ ]

♧♧♧


▪︎KARISTIA

Desde el Deba hasta el Nerbión, actual Bizkaia y occidente de Gipuzkoa, por el sur Araba hasta Treviño (Trifinium), lindando con bárdulos y autrigones.

¤ Etimología

< [*Itsas Goi Zan Heda Behe Atze Ez DoR Dan Herri ]

¤ Significado

•[ Tribu Que Está Muy Extendida Desde Arriba en el Mar Hasta Detrás No en lo de Más Abajo ]

(Los caristios se ubicaban entre el Deba y el Nerbión llegando por el sur hasta Trebiño (Trifinium de bárdulos, caristios y autrigones) aunque no hasta el Ebro.)

¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Itsas Goi Zan Heda Behe Atze Ez DoR Dan Herri 

1.
> *Tsê Kui Han Îre Meê Etz Ez TuL Râ ÊL


2.
> *Zî K(ī) ^Â Ri Nī Itz IZ Tî ^Â (Î^)


3.
> *(^Î) KÂ RI HI ITZ Î TÎÂ
4.
> ( KÂRI^I ITZ Î TÎÂ )

= [ KÂRĪTZÎTÎÂ ]
= [ KÂRĪS(Î)TÎÂ > KÂRĪSTÎÂ ]

♧♧♧


▪︎AUTRIGONIA 

ALOTRIGONIA

Desde el Nerbión hasta más allá del Asón, y por el sur en la Bureba (capital en Briviesca) hasta la Rioja, lindando con caristios, cántabros, berones y bárdulos. Por el oeste con tribus celtibéricas.


¤ Etimología

< [*Zan Bene Aurre Oro Heda Itsas Herri Goni Dan ]

¤ Significado

•[ Tribu Que Se Extiende Toda Desde Arriba en el Mar (costa Cantábrica de Nerbión a Asón y más) Hasta Muy Abajo por Delante (en la Bureba 

< [buru heda behe zan] 

de Birobeska 

[Behe-oro-behe-atze-goi-zan-dan] <>Briviesca y hasta tocar con Bardulia frente a la Rioja de Beronia) ]


¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Zan Bene Aurre Oro Heda Itsas Herri Goni Dan

1.  (nb > m)
> *Hamene Arri O^O Îte Tsê Êrri Goni Râ

2.
> *Ênehe Al Ō Ti Zî ÎRRi Goni ^Â

3.
> *(ÎhIhI) AL Ō TI ^I ÎRRI 

GONI Â


4.
> (ALŌTĪRRIGONIÂ)

> [ ALOTRIGONIÂ ]

> ARUTRIGONIÂ

> [ A^UTRIGONIÂ ]

<> [ AÛTRIGONIÂ ]

♧♧♧


▪︎BERONIA

En la actual Rioja. Lindando con vascones, bárdulos y autrigones por el norte y el este, y por el sur y el oeste con tribus celtibéricas.

0.

< [*BEHE ORO ZAN HEDA DEN EZ BER HERRI ]

*zan den > handî : que es grande

*ber den > berdin: que es otro: igual

•ez-ber-din: que no es otro igual: distinto / diferente

•[ Tribu diferente (celta) que está muy extendida abajo del todo (en La Rioja) ]

1.

> *BEÊ (U)RO HEN ÎRE RÂ Ê MEL ÊLI

2.

> *BĒ RO (Î)N Î^I ^Â - Î NIL îL

3.

> *BĒRONĪÂ - (Î HÎ Î^) > (Î^Î^Î) > (^Ī)

> [ BĒRONĪÂ ]



•Ref.:
•Etimologías propias de @fga51

◇◇◇










domingo, 30 de enero de 2022

Peñas marinas en la Costa Vasca Bizkaina frente a Urdaibai (Bermeo-Mundaka-Elantxobe) : Isla de IZARO, Peñón del Cabo de OGOÑO, Cala, cabo y barrio de ANTZORA(S) en Ibarrangelu(a) y Peña de HOTZARRI. Origen y Significados de los nombres.

 
















◇◇◇


"Cerrando la boca de la ría del Oka se halla la Isla de Izaro que forma un pequeño archipiélago con los islotes Hotzarri y Potorro-harri entre otros. Izaro estuvo unida al continente por el cabo de Antzora; actualmente está separado del mismo por un canal arenoso."



▪︎IZARO

•Isla de Bermeo frente a Mundaka y Urdaibai.

¤ Etimología

< [*INGURU ITSAS ORO DAUN LUR-a-k ]

¤ Significado

•[ Tierra Que Tiene Todo Mar Alrededor ]

•[ Isla ]

¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Inguru Itsas Oro Daun LuR-a-k
1.
> *Îguû isâ oô daû rûl
2.
> *Îûû sâ úû dô rû-e-g
3.
> *^Ū sâ ū rô rî-i-h
4.
> *^Īsâ(ī)rô(ī^) > [ ĪZÂRÔ ]




▪︎ ANTZORA(S/Z)

•Cala, Cabo Marino y Barrio de Ibarrangelu(a) en Urdaibai, Bizkaia.

•Antzora Ibarrangeluko 
auzoa da. 
Laga ta Laidako hondartzak batzen dituen errepidearen bi alboetan kokaturik. 

•Antzoras hondartza 
Ibarrangeluko auzo honetan 
dago. Hondartzara heltzeko errepidean hasten den bide malkartsua hartu behar da. Marea baxua denean 
Laidako hondartzatik 
joatea ere badago.

¤ Etimología


< [*ITSAS BEHA DAN HEDA ZAN ORO AUZO ]


¤ Significado

•[ Barrio Que Está Mirando al Mar en Toda (su) Gran Extensión ]


¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Itsas Beha Dan Heda Zan Oro Auzo
1.
> *isâ Biê rÂN îTe Zê ORo AZo
2.
> *zê Bê ÂN Ti Zî ORu AZ
3.
> *(^î) BÂN TZ(ī) ORAZ
=*BÂNTZORAZ
4.
> [ ÂNTZORA(Z/S) ]




▪︎OGOÑO

•Peñón y cabo marino en el extremo de la playa de Laga, debajo de Akorda (Ibarrangelua) y del monte y peña de San Pedro Atxarre, en el extremo de la ría de Urdaibai ante el Cantábrico en Bizkaia.

¤ Etimología

< [*BORO GOI ZAN ORO HAITZ ]

¤ Significado

•[ Peña Toda Muy Alta Redonda ]

•[ Peñón ]

¤ Evolución fonética y aglutinación
0.
< *boro goi zan oro haitz
1.
> *boô go hen óô êtz
2.
> *bō go în ō (î)z
3.
> *Bōgoîno(z) > *Bōgoño
4.
> [ ^ŌGOÑO ]



▪︎HOTZARRI

•Peña marina semi-sumergida entre Izaro y Antzoras.

¤ Etimología

0.
< [*GOI ITSAS AZAL IA-IA HEDA DAN HAITZ ]

¤ Significado

•[ Peña que llega casi hasta la superficie del mar alto (en marea alta) ]

•[ Peña sumergida a superficie marina ]


¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *Goi itsas azal ia-ia heda dan haitz
1.
> *Goītsâ azâ â-â îre rê êtz
2.
> *Goī(s)tāzā^ ri rî îz
3.
> *GO(Ī)TZĀRRĪ(Z)
4.
> [ HOTZĀRRĪ ]



Ref.:
•Wikipedia
•Etimologías propias de @fga51

◇◇◇













El significado de DIMA, en Arratia, Bizkaia, Euskal Herria.

 




























◇◇◇


▪︎DIMA

•Dima Bizkaiko udalerria da, Arratia eskualdekoa. 
Dima bailara luze bat da Igorretik Otxandioraino 
doana albo bietan ingurune 
oso malkartsu eta ikusgarrian kokatuta dagoena. 
Bailarako puntu baxuena Ugarana (200 m.) auzoa da,
Dimako auzoburua dena, bertan kokatzen da udaletxea eta eliza nagusia. Hortik Otxandiora doan errepidea iparraldean 
Urkiolaraino heltzen den 
Aramotz mendilerroa dauka, hor Mugarra (964 m.), 
Arrietabaso (1.018 m.) eta 
Leungane (1.009 m.) mendiek 
Dima eta Mañaria banatzen dute Zornotza eta Durangotik.

•Errepide horretako hego-mendebaldean Urrekoatxa 
haitzak eta Altungane 
ingurukoek banatzen dute 
Areatza eta Zeanuritik.
Beraz, Dima osoa iparmendebaldera begira dagoen bailara da, bere irteera naturala Igorrerantz duena.

•Hegoaldean Dimako udalerriaren mutur bat 
Otxandioraino iristen da. 
Tarte horretan, Dimako mendatearen hegoaldean, urak hegoalderantz isurtzen dira, isurialde mediterraneorantz.

•Udalerriko ibai nagusia Indusi ibaia da. Hegoekialdetik iparmendebaldera doa, eta Arratia ibaian isurtzen ditu urak Igorren.

•Nabarmentzekoak dira Baltzola auzoko kobak, Geologikoki ikusgarriak eta eskalada egiteko egokiak. Bertan Goi-Paleolitoko aztarnak aurkitu zituzten aspaldi. Eta gainera Baltzolako inguruetan mitologiazko ipuin ugari jaso baitituzte ikerlari askok.

•Kobak baino beherago Jentil-Zubi dago, harrizko arku natural harrigarri horren azpitik pasatzen da Baltzola joateko bidea.

¤ Mugakideak:

▪︎Iparraldean Igorre, Lemoa eta 
Zornotza; 
▪︎Hegoaldean Ubide 
eta Otxandio; ▪︎Ekialdean Mañaria, Abadiño 
eta Durango; 
▪︎Mendebaldean Arantzazu, Artea, Areatza eta Zeanuri.

¤ Dima auzo nagusiak hauek dira:

• Arostegieta
• Artaun
• Baltzola
• Bargondia
• Bikarregi
• Indusi
• Lamindao
• Oba
• Olazabal
• Ugarana. 
(Dimako auzoburua da, bertan kokatzen da udaletxea eta eliza nagusia.)
• Ziarrusta


¤ Etimología

< [*GAIN HEDA DAN IBAR ]

•GAIN:
encima de, colina, altozano (~ muino)

•HEDA:
extender(se), desplegar(se), desplazar(se), 
llegar hasta, 
fluir (~jario)

•DAN:
que es (del verbo izan)

•IBAR:
valle fluvial, vega


¤ Significado

•[ Valle-Vega Que Se Extiende Encima ] + (de Arratia) 

¤ Evolución fonética y aglutinación

•Fases:

0.
< *Gain Heda Dan IbaR

1.
> *Gê Îre Den Ba(L)

2.  (nb > m)
> *Gîrîdimâ

3.
> *Gīdimâ > *Hīdimâ > *Īdimâ

4.
> [ Dimâ ]



Ref.:
•Wikipedia
•Etimologías propias de @fga51

◇◇◇


















sábado, 29 de enero de 2022

El significado del macizo de ITXINA en el Parque Natural del Gorbea en Urigoiti, Orozko, Bizkaia, Euskal Herria : Macizo de Itxina, Ojo de Atxulaur, Cueva de Supelegor.

 




















◇◇◇


▪︎ITXINA

•Itxina Gorbeiako natura parkearen 
barruan eta Orozkoko udalerrian kokatuta dagoen mendigune 
karstikoa da. Bost kilometro koadro du Itxinako haran kartstikoak. Haran honen barruan hainbat troka, leize, zulo eta ur jauzi daude, dena pagoz josita. Ospe handia du Supelegor leizeak, baita Atxulaur izeneko ate naturala ere. 1995ean Babestutako Biotopo izendatu zuten.

•Mitologia ugari ere badago Itxinako mendilerroaren inguruan. 
Mariren bizilekuetako bat izan da Itxina. Horrez gain, aipatzekoa da Itxinan bertan zortzi saguzahar espezie baino gehiago bizi direla.

•Tontor nagusia Lekanda (1.302 metro) da eta mendigunearen ekialdean dago. Bere ondoan 
Igalirrintza (1.296) tontorra du iparraldean. Hegoaldean bestela Gorosteta (1.261 metro) eta Ipergorta (1.235 m) tontorrak daude, mendebaldean 
Altipitatx (1.172 metro) eta iparraldean Axkorrigan (1.095 metro).

•Pagomakurreko aterpetxetik abiatuta ipar-ekialdean, Atxulaur ate naturaletik igarotzen da ibilbidea. Bertatik mendigunearen bihotz labirintikoa zeharkatzen da Lezabaltz, Arkuaxpe, Pozugorri eta Elorrebakarretik Lexardiko kortaraino. Hortik iristen da Kargaleku izeneko atakaraino, hegoaldean, Arrabako landak gurutzatuz Arrabakoateraino. Zeharkaldia amaitzen da Pagomakurerra itzuliz:
7.4 kilometroko luzera dauka guztira, 340 metroko desnibela metaturik eta 2 orduko iraupena.
itxina


¤ Etimología


0.
< [*HAITZ ZAN GOI HEDA LAUN DAN ]


¤ Significado


•[ Que Es Peña Muy Alta Extensa y Plana ]


¤ Evolución fonética y aglutinación

1.
> *Êtz Zê Hui Îre roN rÂ
2.
> *Îtz Zî Hī Îê ÛN ^Â
3.
> *ÎTZZÎ ^Ī ÎÎ ÎN ^Â
4.
> [ ÎTX^Ī^ĪNÂ^ = ÎTXĪNÂ ]


¤ Nota

0.
[*HAITZ GOI HEDA LAUN DAN ]
•[ Que Es Peña Alta Extensa y Plana ]
1.
> *Âtz Hui Îre Lon rê
2.
> *Â Hi îLe Lon (^Î)
3.
> ( Â Î ÎL(I) LON )
4.
> [ ÂĪ^LLON = ÂYLLON ]



▪︎ATXULAUR, Ojo de
Puerta-Ojo-Paso de entrada-salida en la peña para entrar en el macizo de Itxina desde Pagomakurre. Cerca está la cueva de Supelegor.
0.
< [*ATX ZULO ZAN ORO AURRE DEN]
•[Que Es Gran Agujero Todo Delante de la Peña]
1.
> *Atx Zul(u) Hâ Uru Orre rê
2.
> *Atx Ûl ^Â Uû Urr(i ^Î)
3.
> [ ATXÛLÂŪR ]

¤ Notas
1.
▪︎LEGOR
•seco-a
< [*LuR Zan GoGoR ]
•Tierra Muy Dura
•Tierra Seca
•Tierra Firme
> *Lul Zê GohoR
> *Lî ^Ê GoôR
> [ LÊGŌR ]
2.
▪︎SUPELEGOR
•Cueva en el macizo de Itxina.
0.
> [*Haitz Zan Oso Behe Barru LegoR]
•[Lugar Grande Seco Debajo Muy Dentro de la Peña]
1.
> *Êtz Hen uSu Peê Merru LegoR
2.
> *Îz Hî Su Pē Nellu LegoR
3.
> *(Î^Î) Su Pē Hili  LegoR
4.
> (*Su Pē ÎL LegoR)
> [SUPĒÎLEGOR]
<> [SUPĒLLEGOR]
<> [SUPĒLEGOR]


Ref.:
•Wikipedia
•Etimologías propias de @fga51

◇◇◇




















viernes, 28 de enero de 2022

El significado de Arratia en Bizkaia, Euskal Herria.






◇◇◇


▪︎ARRATIA, Valle de

•Valle suroccidental de Bizkaia que está bajo el Gorbea en la muga con Araba, Euskal Herria.

¤ Sarrera

•Arratia-Nerbioi Bizkaiko hego-mendebaldeko eskualdea da, Arabarekin muga egiten duena. Eskualdearen izena Arratia eta Nerbioi  ibaietatik dator.

Mendi nagusiak Gorbeia 
eta Itxina dira. 

Hamasei udalerrik osatzen dute eskualdea, Arratia  haranekoak barne: 

▪︎Arakaldo

▪︎Arantzazu

▪︎Areatza

▪︎Arrankudiaga

▪︎Arteaga

▪︎Bedia

▪︎Dima

▪︎Igorre

▪︎Lemoa

▪︎Orozko

▪︎Otxandio

▪︎Ubide

▪︎Ugao

▪︎Urduña

▪︎Zeanuri 

eta 

▪︎Zeberio.

•Arratia eskualde guztiz euskalduna da, biztanleria osoaren %75ek baino gehiagok euskara erabiltzen baitu egunerokoan. Hala ere, alde handiak daude herri batzuen eta besteen artean. 

•Oro har, Mendebaleko euskararen aldaera bat dute jatorrizko euskalkia eskualdean.


•Arratia eskualdeko euskara gorde eta berreskuratzeko helburuarekin sortu zen duela urte batzuk Geure Berbategie programa. 

•Programa horrek bertoko euskararen irautea bideratu nahi du, eta horretarako kanta herrikoiak, esaerak, aditzak, lexikologia, toponimia etab. aztertu eta ikasi dira, betiko gordetzeko asmotan. 


¤ Etimología


< [*AURRE ZAN HEDA DAN HARAN ]


•AURRE:
delante, adelante

•ZAN:
grande, gran
mucho, muy
(*zan den > handî :
que es grande, grande, gran
que es mucho, mucho, muy)

•HEDA:
extender(se), desplegar(se), desplazar(se), llegar hasta, fluir

•DAN:
que es (del verbo izan)

•HARAN:
valle


¤ Significado


•[ Valle Que Se Extiende Muy Adelante ]
•[ Valle que Llega Hasta Muy Adelante ]

(Delante/Adelante: Viniendo de Araba por el Gorbea se avanza por Arratia hasta el centro de Bizkaia y el mar Cantábrico)


¤ Evolución fonética y aglutinación

•Fases:
0.
< *Aurre Zan Heda Dan Haran
1.
> *Arre Han Îte r ÂrÂ
2.
> *ARRi h TI ^ Â^Â
3.
> [ ARR ^Â TI ^Ā = ARRÂTIĀ ]



Ref.:
•Wikipedia
•Etimologías propias de @fga51

◇◇◇