miércoles, 15 de octubre de 2025

EGU - GAU - EGUN. Tiempo de día. Tiempo de noche. Día completo. Jatorrizko esanahiak.

 





◇◇◇ 


EGU - GAU - EGUN.
Tiempo de día.
Tiempo de noche.
Día completo.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆


EGU
tiempo diario de luz solar
0. EKi  Iz  OrO   (aldi)
-todo el tiempo de luz solar
1. EGiUU
2. EGU 

☆ 

GAU
noche, tiempo nocturno
0. EKi AmA LURRArENGAN 
(barruan)
-sol en la madre tierra (dentro)
1. GI AHA  rUleige
2. G  AA  Uriihi
3. G AA  U(ii)
4. GAU

☆ 

EGUN
-periodo de un día completo
0. EGU  GAU  UNE   (oso)
-trecho temporal completo
del día y la noche.
1. EGU HO UNE
2. EGU U UNE
3. EGUN(e)
4. EGUN


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


martes, 14 de octubre de 2025

MADARI - UDARE - IGALI. pera - pera - fruto. Jatorrizko esanahiak.

 




◇◇◇ 


MADARI - UDARE - IGALI.
pera - pera - fruto.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

MADARI.
pera.
0. BAR HEDA UGARI.
-Vegetal/fruto/baya
extendido en abundancia.
1. MA (I)DA  (I)HARI
2. MA DA  ARI
3. MADARI 

♧♧♧ 

UDARE.
pera.
0. EGALI ORO HEDA DEN.
-Que es fruto extenso del todo.
-Fruto abundante.
1. IHERI UU  (I)DA RE
2. (III)  UU DA RE
3. UDARE 

♧♧♧ 

IGALI.
fruto de las plantas.
0. EKI  EMARI  DEN.
-Que es Don del Sol.
1. IGI INALI  RI
2. IGI  IHALI  I
3. IG(II)ALII
4. IGALI


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


lunes, 13 de octubre de 2025

NAGUSI. Jefe. Jatorrizko esanahia.

 


◇◇◇ 

NAGUSI.
Jefe.
Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

NAGUSI
jefe
0. NORK AGINDU OSO DUEN.
-Quien tiene el mando completo.
1. NU AGIRU USU RUI
2. N(u) AG(i)U USU II
3. NAGUUSIII
= NAGUSI 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


ESPRONCEDA / ESPRONZEDA. Nafarroa. Jatorrizko esanahia.

 





◇◇◇ 


ESPRONCEDA / ESPRONZEDA.
Nafarroa.
Oeste de la Merindad de Estella.
Sierra de Kodés: Santuario.
Valle de Agilar.
Muga con Araba.
Simétrico con Kanpetzu.
Junto a la Berrotza.


ESPRONCEDA / ESPRONZEDA 
(No TZ) 

< *ETZIBERRONEZEDA 

Bi aukerak: 

A.
0. ATZE IBAR 
GOI HEDA ORO MUGA ZAIN 
HEDA DEN HERRI. 

-Pueblo que está desplazado 
detras de la vega-valle (de Agilar)
vigilando la frontera toda alta y extensa.
(sierra de Kodés) 

1. ETZI IBERR
HOI IrE OO NUHE ZE
EDA rI iR 

2. ETZI IBERR
O (II)  OO  N(I)E ZE
EDA (I) (I) 

= ETZIIBERROOONEZEEDA 

= ETZIBERRONEZEDA 

3. ES(I)PERRON(E)ZEDA 

4. ESPRONZEDA / ESPRONCEDA


B.
0. HAITZ GOI HEDA 
BEHE AURRE ORO 
MUGA ZAIN DEN IBAR HERRI. 

-Pueblo del valle-vega (Agilar) que está vigilando la frontera
todo abajo ante
alta peña extensa.
(Sierra de Kodes) 

1. ETZ HUI IrE
BII  ORR(I)  OO
NUHE ZE DE IUAR  (I)R 

2. ES  II  II
B(II) ORR OO
N(I)E ZE D(I) (II)A(R) 

3. ES(I)PORRON(E)ZEDA 

4. ESPRONZEDA / ESPRONCEDA


C.
0. HAITZ GOI HEDA
BEHE AURRE ORO 
IBAR MUGA ZAIN 
ATZE HEDA DEN HERRI. 

- PUEBLO QUE SE EXTIENDE ATRÁS
DEL VALLE-VEGA VIGÍA FRONTERIZO 
(Agilar)
TODO ABAJO ANTE
PEÑA ALTA Y EXTENSA.
(Sierra de Kodes) 

1. ETZ HII IrE
BII ORRE OO
IME  NUHE ZE
EZ  EDA rI  IR 

2. ES (II) (I)E
P(II) ORR(I) OO
N(E) N(I)E ZE
E EDA (I) (I) 

3. ES(E)PORRON(E)ZEDA 

4. ESPRONZEDA / ESPRONCEDA


Oharrak: 

-Agilar < Heda Goi Dor Oro Aurre
Todo ante alta cumbre/cima extensa.
> ira gui ruL uu arre
> (i)a gii iL (ii)  aR
> AgilaR
(arranorik ez) 

-Kodes < Goi DoR Heda Oso den Haitz
Peña que es alta cumbre/cima muy extensa.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧




domingo, 12 de octubre de 2025

ASTO. burro, asno. Jatorrizko esanahia.

 





◇◇◇ 


ASTO.
burro, asno.
Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

ASTO.
burro, asno.
0. ZAMA ASTUN OrO DArOAN.
-Que lleva todas las cargas pesadas.
-Burro de carga.
1. HANA ASTU  OO  rEOE
2. AHA ASTU OO  (I)O(I)
3. AA AST(U) OO O
4. ASTO 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


sábado, 11 de octubre de 2025

ABERE. Ganado mayor herbívoro. Jatorrizko esanahia.

 





◇◇◇ 


ABERE.
Ganado mayor herbívoro.
Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

ABERE
Ganado mayor.
Bestia o animal doméstico que come hierba.
(No del latín "habere").
0. ZAN BELAR JALE DEN.
(zan den : handi)
(belar <> bedar)
-Que es Gran Comedor de Hierba.
1. HA BERE (I)ERE RE
2. ABEREErErE
3. ABEREEEE
= ABERE
(en compuestos como "abel")


♧◇♧
@fga51
♧◇♧




mordo / bulto. jatorrizko esanahiak.

 



◇◇◇ 


mordo / bulto.
jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

mordo
montón, grupo, tropel, mucho
0. boR doR
lo más en bulto
1. mordo 

☆ 

bulto  
(en volumen)
(no de vultus: rostro)
0. boR doR
lo más en volumen
1. buLto 

Ondorio: 

boR doR
mordo  (eusk.)
bulto  (cast.) 

Sin.:
multo  (mucho)
multxo (eusk.)
zan
asko



♧◇♧
@fga51
♧◇♧