ANBOTO Euskal Herriko Mari Jainkosaren Mendia: Izena, Izana eta Jatorrizko Esanahia. Tontorrak eta enparauak: *DOR > TONTOR / ZIDOR / AZEDO <> ACEDO / GORBEA.

 

◇◇◇

¤ SARRERA

Anboto Bizkaiko hego-ekialdeko 
mendi bat da, izen bereko mendilerroko garaiena duena (1.331 m.) eta Bizkaiko garaienetan 
laugarrena.
Mendi magikoa deitu izan diote, 
Mari jainkosarekiko loturagatik bereziki.

Araba eta Gipuzkoako mugak oso gertu ditu, hiru herrialdeen arteko Betsaideko inguruneetan egonda, Durangaldeko eskualdean kokaturik. Ipar ekialdean Atxondoko 
(Bizkaia) Axpe eta Arrazola auzoak ditu mugakide, ekialdean Arrasateko 
(Gipuzkoa) Udala eta Garagartza eta hegoaldean Aramaioko (Araba) Oleta, Gantzaga eta Etxaguen.

Ekialdean duen eta Arrasaten dagoen Udalatx menditik (1.117 m) Betsaideko lurraldeak banatzen du, hego-ekialdean eta Aramaion kokatuta dagoen Ipizte edo Hiruatxetik (1.062 m) Zabalandi izeneko mendilepoa eta hego-mendebaldean duen eta Abadiñon dagoen Urkiolamendi edo Urkiolagirretik (1.011 m) Asuntze eta Pagozelaiko landak.
Ipar-mendebaldean, eta ertzaren jarraipena moduan Alluitz mendia (1.039 m) kokatuta dago.

Euskal sinesmen zaharren arabera, 
Mari jainkosa gorenaren egoitzetako bat da. Horregatik, jainkosak 
Anbotoko Dama edo Anbotoko Señorie izena hartzen du. Gailurra hodei artean duenean, Mari bertan dagoela esaten da. Arrasate aldean, oskorri denean ere gauza bera esaten da. Elurtuta, Durangotik ikusia, "Mari bertan dagoela".

Mendiaren ipar-ekialdeko aurpegian kokatuta dago, 1.150 metroko altueran. Oinez iristeko lehenik Gerriko kobara heldu behar da
(1.148 m), eta gero pasarte arriskutsu batetik barna kobazuloraino, lehenik eta behin arrakala handi batetik igaroko gara, eta azkenik Mariren kobaren leihoa ikusiko dugu, emakume baten bulbaren itxura duena. Fondotik espeleologia egiten sakondu egin daiteke hainbat metro barrunbeetan.

Kobaren gainean Bentanetan (1.194 m) zuloa dago, eta aurrean Azkillar edo Ezkilarko begia (1.108 m) eta izen bereko ertza eta Artaungo sakona daude ekialderantz. Norabide horretan, batez ere Gerriko kobatik Udalatx mendia (1.117 m) ikus daiteke pare-parean Gipuzkoa aldean, eta ispiluzko irudi moduan ia-ia Udalatxeko Kobaunditik Anboto ikusi egiten da Bizkaia aldean haren mendebalderuntz.

Anbotoren tontorrera heltzeko (1.331 m.) lau bide nagusi daude. Dena den, gune batzuk arriskugarriak izan litezke Anbotoko gailurreriak daukan erliebe malkartsua dela eta. Anboto mendiaren aurpegi guztiak harritsuak dira eta mendiaren itxura handientsua ikusgarri da Durangaldeko toki askotatik.

•Urkiolako mendatetik
(2 ordu)

•Arrazolatik 
(2 ord. 15 min, I. aldetik;
3 ordu Zabalaunditik)

•Aramaiotik 
(3 ordu)

•Atxartetik 
(4 ordu gandorratik,
2 ordu 30 min Asuntzetik)

(Wikipedia)


¤ Etimología


▪︎ANBOTO

¤ Opción A

0.
> *ANDERE MARI HAITZ DAN BEHA ORO DOR


¤ Significado

•Peña de la Señora Mari Que Está Mirando a Todas las Cumbres.


¤ Evolución fonética


0.
> ANDERE MARI HAITZ DAN BEHA ORO DOR

1.
> *AN^E^E  NA^I  ÊZ  rÊ  BIÊ  O^O  TO^

2.
> *ÂN(Ī^)  NE  (Î^)  (^Î)  B(IÎ)  Ō  TÔ

3.
> *ÂNN(E)BŌTÔ

4.
> ÂNBŌTÔ

¤ Opción B

▪︎ANBOTO 

•Sierra y Peña cerca de Urkiola, Bizkaia, entre Bizkaia y Araba y muy cerca de Gipuzkoa. Entre el Duranguesado (B), Arratia (B), Aramaio (A) y Alto Deba (G).

☆☆☆

¤ Etimología

0.
< *ZAN MUGA BEHA HEDA ORO DOŔ - ZAIN DEN - GOI ORO HEDA DOŔ HAITZ


¤ Significado

•Peña Toda Alta Lo Más Extensa (alta sierra) que Vigila Mirando Todo
Lo Más Extensamente Muchos Confines.


¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre.

0.
< *ZAN MUGA BEHA HEDA ORO DOŔ  - ZAIN DEN - GOI ORO HEDA DOŔ HAITZ

1.
> *HAN NIHA BIÊ ÎRE O^O TO^ - ZÊ RÎ - HOI O^O ÎRE RO^ ÊZ

2.
> *ÂN N(I)^A BIÎ Î^I Ō TÔ - ^Î ^Π Ô Ō  Î^I  ^Ô (Î^)

> *ÂNNÂB(Ī)ŌTÔ(Ī)Ō(Ī)Ô

3.
> *ÂN(Ê)BŌTŌ^

4.
> ÂNBŌTŌ

♧♧♧


¤ GEHIGARRI ARGITZAILEAK

A.
▪︎*DOR  (paleoprotoeuskera)
•Lo que más de algo
•Lo que sobresale de algo
•Cumbre montañosa o rocosa

0.
< *DAN ORO GOI AURRE HEDA

•Que está desplazado<>extendido adelante arriba del todo.

•Que sobresale sobre lo demás.

•Que sobresale del resto.

•Lo que más sobresale<>destaca.

•Cumbre.

1.
> *DÊ O^O HOI ORRE ÎRE

2.
> *D(Î) Ō Ô ORRI ÎrI

3.
> *DŌRRĪ^I > *DŌRR(Ī)

4.
> *DOR

□ e. b.:  (*doR)
AnboTO, tonTOR, goTOR, AzeDO, GORbea, PerdiDO<>BerdiDO, ziDOR, e.a.

☆


B.
▪︎TONTOR  (euskera actual)
•cima, cumbre, pico
•cumbre de la cumbre = cima
•bulto
•montón
(si apilado: 'pila' / si agrupado: 'meta')

0.
< *HEDA GOI DAN DOR

•Que es lo más desplazado arriba en alto.

1.
> *(Î)TE HO(I) rEN TOR

2.
> *T(I) ^O ^IN  TOR

3.
> *TÔ(Î)NTOR

4.
> TÔNTOR

☆


C.
▪︎ ZIDOR   (bide zidorra)
•camino estrecho
•senda, sendero
•atajo

0.
< *ZAN BIDE ZI DOR DEN

《 *zan > handi
*zi : descomposición orgánica 》

•Que es camino muy de lo más birrioso.

0.
< *ZAN BIDE ZI DOR DEN

1.
(nb>m)
> *ZEMIRI ZI DOR rÎ

2.
> *ZINI^I ^I DOR (^Î)
> *ZIN(Ī^)DOR

3.
> *ZINDOR

4.
> ZÎDOR

☆

D.
▪︎ AZEDO <> ACEDO
•En el Valle de la Berrueza, Merindad de Estella, Municipio de Mendaza, Nafarroa. Berrotza está ubicada entre el Ega y el Ebro. Acedo está en el N. del valle, al S. del Ega y del Valle de Lana, en la carretera de Kanpetzu a Lizarra-Estella, después de Zúñiga y Arquijas en el cruce de Estella-Los Arcos, antes de Antzin y Murieta.

▪︎AZEDO <> ACEDO

0.
< *IBAR ATZE HEDA DOR DEN HIRI

•Pueblo que está el que más desplazado atrás en el valle-vega
(de la Berrotza-Berrueza)

1.
> *BAR ATZE (Î)rE DO^ rÎ ÎrI

2.
> *BAR ATZE ^E DÔ (^Î Î^I)
> *BAR(R)ATZĒDÔ

3.
> *BARATZEDÔ
> *BA^ATZEDÔ
= *(B)ĀTZEDÔ

4.
(Como en: Birao > Irao, según Mitxelena)
> ĀTZEDÔ > ĀZEDÔ <> ĀCEDÔ

☆

E.
▪︎GORBEA
Gorbeia Araba eta Bizkaia arteko mugan dagoen mendi bat da, herrialde bietako eta Gorbeiako mendilerroko tontorrik garaiena (1.482 metro), Bizkaiko bost deiadar mendietako bat. 
Zeanuri, Orozko, Ubidea, Zuia 
eta Zigoitia udalerrien artean banatuta dago.

0.
< *GOI DOR BEHA LAUN HEDA DAN

•Alta cumbre que se observa como un llano extenso.

1.
> * GO rOR BEÊ rAÛ ÊrA rÂ

2.
> *GO ^OR BĒ ^A(Î) (Î)^A ^Â

3.
> *GO ÔR BĒ Â Â Â

4.
> GŌRBĒĀ^

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧