IRAGAN - ETOŔKIZUN - ORAINALDI. Pasado - Futuro - Presente. Jatorrizko esanahiak. Significados originarios.

◇◇◇ 

¤ IRAGAN - ETOŔKIZUN - ORAINALDI. 

•Pasado - Futuro - Presente. 

☆☆☆

▪︎IRAGAN

•Pasado 

0.

< *Atze Heda Gain Den Aldi • 

•Tiempo Que está Atrás 

Desplazado  Encima.

( ~ It is Over) 

《 Concepto de la vida como rio:

de atrás arriba a delante abajo,

del manantial en el monte

al mar en la desembocadura 》 

•Pasado. 

1.

> *Etz Îra Gan Ri^ E^ri 

2.

> *I(z) Îra Gan (^Î)  (Î^i) 

3.

> I^ ÎRA GAN 

= ĪRAGAN

♧♧♧

▪︎ETOŔKIZUN

•Futuro 

《 -kizun :

•lo que está por 

•indicador de futuro 》 

0.

< *Etoŕ-Kizun Den Aldi • 

•Tiempo Que Está Por Venir. 

•Futuro 

1.

> ETOŔKIZUN  Ri^  E^ri 

2.

> ETOŔKIZUN  (^Î)   (Î^I) 

3.

ETOŔKIZUN 

☆ 

[ ikuskizun egon:

lo que (aún) está por ver(se) ] 

♧♧♧

▪︎ORAINALDI

•Presente 

0.

< *Oraingo Aldia Den • 

•Que es el Tiempo de Ahora. 

•Presente 

1.

> Orainhu  Aldie Ri^ 

2.

> Orain(^i)  Aldii ^Π

3.

> ORAINALDĪ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

TULLONIO - DULANTZI - ALEGRIA. Arabar Lautadan. Euskal Herria. Jatorrizko esanahiak. Significados originarios.

 

◇◇◇ 

¤ TULLONIO - DULANTZI - ALEGRIA.

Arabar Lautadan.

Euskal Herrian

Jatorrizko esanahiak.

Significados originarios. 

•ALEGRÍA DE DULANTZI 

•Antigua Tullonio bárdula, 

citada por Ptolomeo en el siglo II

y en el itinerario Antonino del año 455. 

•Posterior Dulantzi medieval, citada

desde el año 1025. 

•Alegría de Dulantzi la llamo

Alfonso XI de Castilla 

que la aforó y pobló

en el siglo XIV, año 1337. 

•En la Llanada Alavesa entre Vitoria -Gasteiz 

y la Sakana / Burunda várdula

del Reino vascón de Pamplona-Nafarroa, 

antes de Agurain-Salvatierra. 

•El nombre de Alegría pudo ser de promoción, pero lo normal es que fuese

euskera que indicase su ubicación y función.

☆☆☆ 

A.

▪︎TULLONIO

Ciudad bárdula prerromana.

Pasó a ser etapa de la calzada romana

Astorga-Burdeos. 

▪︎TULLONIO 

0.

< *DOŔ ORO BEHA MUGA 

ZAIN DEN 

HIRI HEDA LAUN•

• CIUDAD  EXTENDIDA EN LLANURA

QUE VIGILA-GUARDA

LA FRONTERA

MIRANDO TODO LO MÁS (AL MÁXIMO). 

(entre Bardulia y Caristia) 

1.

> *>TUL  OLO  MIÊ  NUHE

ZE^ RI^

Î^I  ÎRE  RO^ 

2.

> *TUL  ULO  NIΠ HI^I

^Π ^Î

Ī^  Î^I  ^Ô 

3.

> *TULULONĪ^Ī  Ī^ Ī^ Ô 

= *TUL(U)LONĪ^Ô 

4.

> TULLONĪÔ

♧♧♧

B.

▪︎DULANTZI

Aldea altomedieval. 

No viene de la supuesta villa romana Dulantes.

El nombre más antiguo de la localidad 

es el de Dulantzi, que aparece por primera vez 

mencionado en 1025 como Dullantzi

 y posteriormente en el siglo XIV como Dulance.

▪︎DULANTZI 

0.

< *DOŔ LAUAN 

HEDA ATZEAN

DEN HERRI•

•ALDEA 

QUE SE EXTIENDE ATRÁS

(de Bardulia)

LO MÁS EN LLANURA.

1.

> *DU^  LAIAN

ÎRE  ETZIE^

RI^  ÎŔ 

2.

> *DŮ  LAAN

Ī^I  ITZIÎ

^Π Î^ 

3.

> *DÛLĀN(Ī)TZĪ^ 

4.

> DÛLĀNTZĪ^

♧♧♧

C.

▪︎ALEGRIA

Villa real medieval. 

< *ALEGIRRIA > ALEGRIA

0.

< *HEDA LAUAN  

MUGA BEHA DEN 

AURREKO  HIRI ZAINA• 

(hacia la muga con Nafarroa) 

•LA VILLA GUARDIANA DE DELANTE

QUE MIRA LA FRONTERA

(Nafarroa-Castilla)

EXTENDIDA EN LA LLANURA-LLANADA.

1.

> *ÎRA   LE(I)E^

NUGE  MIÊ  RI^

ARREGU  Î^I  ZA(I)HA 

2.

> *(Î)^A  LEÊ

HIGI  NIΠ ^Î

ERRIHI  Ī^  ^A^A 

3.

>   LĒ

(Î)GI  HĪ^

IRRI^I  Ī^  Ā^ 

4.

> ÂLĒG(I^Ī)RRĪ^Ā^ 

> ÂLĒGŔĪĀ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

ALAITZA / ALAIZA - GAZEO. Araba. Euskal Herria. Jatorrizko esanahiak. Significados originarios.

 

◇◇◇

¤ ALAITZA /  ALAIZA - GAZEO

Araba.

Euskal Herria.

Iglesias pintadas con escenas del medievo.

En la Llanada bajo Iturrieta.

Paso de la calzada Astorga-Burdeos.

Cerca de la muga:

-Prerromanos:

De Bardulia con Caristia.

-Hasta 1200

De Nafarroa con Castilla

-Desde 1200

De Castilla (Araba) con Nafarroa 

☆☆☆

•HALAYÇA  (1089 /1257) 

• ALAITZA - ALAIZA 

Alaiza está situada en una hondonada 

en la ladera norte de los montes de Iturrieta, 

muy cerca de donde discurrió 

la vía romana de Astorga a Burdeos. 

▪︎HALAYÇA / ALAITZA / ALAIZA 

0.

< *MUGA ORO HEDA 

BEHA DEN

HERRI ZAINA•

 

•LA ALDEA GUARDIANA

QUE MIRA

TODA LA EXTENSA FRONTERA.

0.

< *MUGA ORO HEDA 

BEHA DEN

HERRI ZAINA 

1.

> *NUHA  ULU  ÎRA

MI^E  TI^

IŔ  ZANA 

2.

> *HI^A  ILI  Î^A

NIΠ TÎ

I^  ZAHA 

3.

> *H  L  Â

HĪ  T

ZA^A 

= HÂLÂ^ĪTZĂ 

4.

•HÂLÂĪTZĀ

4.1

> •HÂLÂĪZĀ  

<> •HÂLÂYÇĀ  (1089 / 1257)

4.2

> •^ÂLÂĪTZĀ

4.3

> •ÂLÂĪZĂ

♧♧♧

▪︎GAZEO 

Cerca de Alaitza.

0.

< "MUGA ZAIN 

LAUN HEDA

DEN HERRI •

•ALDEA QUE 

SE EXTIENDE EN LO LLANO

VIGILANDO LA FRONTERA.

0.

< "MUGA ZAIN 

LAUN HEDA

DEN HERRI 

1.

> *NUGA  ZE^

RAU^  ÎRE

RI^  ÎŔ 

2.

> *HUGA  ZÊ

RÔ  Î^I

^Π Î^ 

3.

> *ÎGA  ZÊ

^Ô 

4.

> GAZÊÔ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧

SATURRARÁN - ESKILANTZARRI. Playa y peñas entre Mutriku, Gipuzkoa, y Ondarroa, Bizkaia. Significados Originarios.

 

◇◇◇



¤ SATURRARÁN, playa  (B < muga > G) y la peña de ESKILANTZARRI

☆

" Saturraran Gipuzkoako hondartza bat da, Mutrikuko udalerrian kokatua, nahiz eta Ondarroako hirigunetik hurbil. Saturraran errekaren bukaeran dago, 
Ondarroako badiaren eskuinaldean, 
Bizkaiarekiko mugan.
Hondartza txikia da, 300 metro luze eta 90 metro zabal baino ez. Saturrarango hondartzaren bereizgarri dira hango haitzak. Kretazeokoak dira, eta Eskilantzarri deritze."

☆☆☆

¤ Nota

Eskilantzarri-ren etimologia ez dateke:
< *ezkila antza harri :
•"piedra-peña con aspecto de campana",
diotenez bezala,
baizik eta,
zeren haitzak edo harriak, ilara batzuetan (flysh), elkarrengandik aldenduz hondartzatik itsasoaren barrura sartzen diren,
beraz holaxe ahal izango liteke:

▪︎ESKILANTZARRI

0.
< *Esku Oro Heda Itsasoan Antza Daun Harrik

•Piedra-peña que tiene apariencia de mano toda extendida en el mar.

1.
> *Esku u^u îra tzazuan antza raue^ ^arrige

2.
> *Eski iî îla zazue^ antza ^a(iî) ârrihi

3.
> *Eskī^la ^a(^iî) antza â ârri^i

> ESKĪLĀNTZĀRRĪ

☆☆☆

▪︎SATURRARÁN

¤ Etimología

0.
< *ZAIN DOŔ AURRE
BEHA HEDA
HONDAŔ MUGA DEN.


¤ Significado

•PLAYA FRONTERA
QUE MIRA EXTENSAMENTE
VIGILANDO LO DE MÁS ENFRENTE.



¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre


0.
< *ZAIN DOŔ AURRE
BEHA HEDA
HONDAŔ MUGA DEN.

1.
> *SA(I^) TORRORRE
M(I)^A ^ERA
^U^RA(L) NUHA RI^

2.
> *SA TURRURRE
NÂ (Î)RA
(Î)RA^ NI^E ^Î

3.
> *SATURRURREHÂRA(R)ÂN(IÎÎ)

4.
> *SATURRURR(E^)ÂRA^ÂN

> *SATURR(U)RRÂRĀN

> SATUŔŔÂRĀN


♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧

 

MOTRIKO / MUTRIKU. Gipuzkoa, EH. Jatorrizko Esanahia.

◇◇◇

¤ MOTRIKO <> MUTRIKU

" Mutriku Gipuzkoako ipar-mendebaldeko erpinean, Bizkaiarekiko mugan dagoen kostaldeko udalerria da.

Ikerlari batzuek bertan kokatzen zela uste izan dute erromatar idazleek aipatutako Tritium Tuboricum herrixka, handik etorriko zelarik Mutriku izena. Beste batzuek berriz, erromatarrek herrixka hura itsas baztarrean ez baino ibai baten bazterrean zegoela esaten omen zutela eta, Astigarribia auzoan kokatzen dute aipatutako Tritium Tuboricum hori. Dena den, ez dago ezer ziurrik. Nolanahi ere, Tritium aipatuz zuen kartogragoak, K.o. I. mendeko Ponponio Melak, Devales deritzon ibaiaren itsasoratzea aipatzen du, eta hori bai izan daiteke Deba ibaia, Mutrikuren ekialdeko muga markatzen duena egun. Hurrengo mendeko Klaudio Ptolomeoren aipuetan zehatzago aipatzen da Deva fluvia, garrantzizko puntu gisa aipatua hain zuzen, barduliar eta karistiarren arteko muga baitzen.

Mutriku lehenbiziko aldiz idatzizko dokumentu batean "Motrico" gisa agertzen da, 1200. urteko abenduak 31ko Latinezko textu batean, bertan Alfontso VIII.a Gaztelakoak "Mutrikuko gizonek" (homines de Motrico) urtero Erregeari eman behar zioten balea Santiagoko Ordenari ematea erabakitzen zuela ipintzen du.

Hiribildu bezala Mutrikuren sorrera 1209. urtean izan zela uste izan da, aipatu errege gaztelauak Hiri-Gutuna ematean. Gaur egun desagertuak dauden zenbait dokumentu ikusteko aukera izan zituen Esteban Garibai historialariak berriz, Alfonso VIII.ak urte hartan herria eta bere harresiak berreraikitzeko agindua ere eman zuela gaineratu zuen 1571. urtean. "

☆☆☆

¤ Etimología

▪︎MOTRIKO <> MUTRIKU

< *Botirrigon

A.
0.
< *Beha Oro Itsas Den Aurre
Goi Behe Heda
Muga Hondaŕ Zain Den Uri

¤ Significado

•Villa que se extiende de arriba a abajo (en cuesta) mirando de frente a todo el mar vigilante de la playa fronteriza (G<>B)

¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre

0.
< *Beha Oro Itsas Den Aurre
Goi Behe Heda
Muga Hondaŕ Zain Den Uri

1.
> *Bihe o^o tze^ ti^ orre
goi mi^i îre
nihe ^u^re^ ze^ ri^ u^i

2
> *Bi^i ō zî tî urri
go nī î^i
hi^i î^î ^î ^î iî

3.
> *b(ī) ō (^î) tî irri
go n(ī^ī^)

4.
> *Bōt(ī)rrigo(n)

> *Bōtrigô

> Mōtriko  <> Mūtrikû

☆

¤ Etimología

B.
0.
< *Beha Hondaŕ Heda Mehe
Muga Den
Itsas Zain Den Goi Behe Uri

¤ Significado

•Villa en cuesta que atalaya el mar
mirando la playa de pequeña extensión que es fronters (G<>B).

¤ Evolución fonetica y aglutinación del nombre

0.
< *Beha Hondaŕ Heda Mehe
Muga Den
Itsas Zain Den Goi Behe Uri

1.
> *Bi^e ^o^teŕ îre ni^i
nihe ri^
tze^ ze^ ri^ goi mi^i i^i

3
> *B(iî)  ôtirr î^i hī
hi^i ^î
zî ^î ^î go n(ī^)

4.
> *Bôtirrī^ī^ī^ī^gon

= Bôt(i)rrī^go(n)

> Môtrīkô <> Mûtrīkû

☆☆☆

¤ Nota :

Ondarroa y Motriko,
tienen nombres con
etimologías conceptualmente similares,
como ocurre con Bermeo y Lekeitio.

♧◇♧
¤ Etimologias propias de @fga51.
♧◇♧

ONDARROA Bizkaiako kostaldean, EH. Jatorrizko Esanahia.

 

◇◇◇


¤ ONDARROA

" Ondarroa Bizkaiko ipar-ekialdeko ertzean dagoen kostaldeko udalerria da, Lea-Artibai eskualdekoa.

Ondarroa, kostaldeko beste herri asko bezala, (Mutriku esaterako), oso malkartsua da. Artibai errekaren bokalean kokaturik, eremu oso estuan hedatzen da. 

Udalerriak herrigune bat du. Bertan kokatzen dira etxerik gehienak, eta baita portua ere. Hiru nekazal-auzo ere baditu: Errenteria, ibaiaren alboan, Berriatuara joateko bidean. Goimendia auzoa, kostaldean. Eta Gorozika auzoa, Gipuzkoarekin muga egiten.

1351n, Plentzia, Lekeitio eta Bilborekin, Ingalaterraren aurkako ligan parte hartu zuen, ingelesek Biarritz eta Baiona okupatu eta gero. XV. mendean zehar, Bandoen arteko borroka odol­tsuek Ondarroa el­kortu zuten.

Mende hauetan Artibai ibaian 23 burdinola ere egon ziren, eta hango burdin asko Ondarroako portutik ateratzen zen txalupetan."

☆☆☆


¤ Etimología

☆

《 Distinto origen que:
▪︎Andorra
< *Zan Oro Heda Goi Doŕ Haitz
•Altas Cumbres Rocosas de Gran Extensión
Total.
> *^An u^u îre hui dorr ^atz
> *Ân iî î^i ^ii dorr âz
> *ÂN(Ī^)DORRÂ(Z)
> ÂNDORRÂ^  》

☆

▪︎ONDARROA

•Giltza:
•Ez Hondar Aho, ez Burdin Ola, ez  Hondar Pilo, e.a.
•"Muga" da giltza, Gipuzkoa eta Bizkaiaren arteko muga, baita "Hondaŕ" , "Itsas" eta "Zain" ere.

0.
< *Beha Hondaŕ Oro Heda
Den Itsas Zan Aurre Muga
Uri Zain Den.


¤ Significado

•Villa Vigilante que Mira Playa Muy Extensa (Saturrarán) en que está la Frontera Frente al Mar Abierto.


▪︎ Evolución fonética y aglutinación del nombre


▪︎ONDARROA

0.
< *Beha Hondaŕ Oro Heda
Den Itsas Zan Aurre Muga
Uri Zain Den.

1.
> *BI^e ^Ondarr O^o Îra
Rî Tza^ Za^ Arre Nuha
U^i Zai^ Ri^

2.
> *B(iî) Ôndarr Ō (Î)^A
(^Î ) Zâ ^Â Arre H(i)^a
U(î) ^A(î) (^î)

3.  
> *BÔNDARRŌÂ
^Â ^Â ARR(I) ^Â U Â

> *BÔNDARRŌĀ^RRÂUÂ

4.
(au > o)
> *BÔNDARRŪĒRRÔÂ

> *(B)ÔN•DARR•(ĪĪ)•RRÔÂ

(cae b inicial)
> ^ÔN•DAŔ•ŔÔÂ
= ÔNDAŔŔÔÂ


♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧

ARTIBAI, Ibaia. Bizkaia, EH. Jatorrizko Esanahia.

◇◇◇

▪︎ARTIBAI,
Bizkaiko ekialdeko ibaia.

"Artibai ibaia, Ondarroan itsasoratzen da eta itsasoratzean, ibaiak 70 metroko zabalera dauka.
25 kilometro luze da, Oiz menditik Bizkaiko golkoraino. Ibaiaren sorburua itsas mailatik 1.000 metrora dago."

☆☆☆

¤ Etimología

(No viene de "arte ibai": rio de encinas o rio del medio)

▪︎ARTIBAI

0.
< *Zan Muga Aurre Heda Den Ibai

¤ Significado

•Rio que fluye muy ante la frontera.
(frontera B-G)

¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre

0.
< *Zan Muga Aurre Heda Den Ibai

1.
> *za^ nuha arre îte ri^ ibai

2.
> *zâ hi^a arri Îti ^î ibai

3.
> *zâ(^i)âarrītībai

4.
> *zā^rr(ī)tībai

> *(z)āŕtībai

> ^ĀŔTĪBAI

♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧

ELDARNIO. Delirio, Desvarío, Ensueño. Significado Originario.

 

◇◇◇



▪︎ELDAŔNIO
•delirio, desvarío, ensueño.

☆☆☆


¤ Etimología

0.
< *Gogo Eriak Dagin Zan Doŕ Den Amets Oro


¤ Significado

•Que es el Mayor Gran Sueño de Todos que un Espíritu Enfermo Hace.


¤ Evolución fonética y aglutinación.


0.
< *Gogo Eriak Dagin Zan Doŕ Den Amets Oro

1.
> *HUHU ELIEG DAHI^ ZA^ RUŔ ENITZ O^O

2.
> *(^I^I) ELEH DA(^Î) ^Â (^)IŔ 

INIZ Ō

= *ELE^DAÂRRINIZŌ

3.
> *EL(Î)DĀRR(I)NI^Ō

4.
> ELDĀŔNÎŌ


♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧

BERMEO. Bizkaia, EH. Jatorrizko Esanahia.

◇◇◇

▪︎BERMEO

"Bermeo lurralde menditsuan kokatzen da, Sollube mendiaren hegalak itsasora ematen duela. Lurra osatzen duten material gogorrek itsasalde guztian 100 metrorainoko itsalabar ugari sortu dituzte, baita itsasoan haitz sakabanatu batzuk ere, Gaztelugatxe, Aketx eta Izaro kasu. Itsasaldeak sakonune txikiak ere badauzka, Bermeoko portua hartzen duena esate baterako, baita irtenuneak ere, Matxitxako lurmuturra adibidez. Barrualdeko paisaia anitza da, aldats handiekin. Tontorrik garrantzitsuenak Sollube (696 m) eta Burgoa (452 m) dira."

" Bermeo Bizkaiko kostaldeko udalerri bat da, Busturialdekoa, 1236an hiribildutzat sortua.
Hiribilduak 1476tik 1602ra «Bizkaiko buru» titulua izan zuen, Bizkaiko Jaurerriko hiri nagusia zenez. Hori dela eta, hainbat pribilegio izan zituen eta Bizkaiko Batzar Nagusietan 
beste hiribilduen aurrean nagusitasuna zuen. Gainera, erregeak Bizkaira joaten ziren bakoitzean, Santa Eufemia elizan zin egiten zuten, Bermeoren nagusitasunaren erakusgarri."

☆☆☆


¤ Etimología


▪︎BERMEO

0.
< *ATX GOI DOŔ ZAN HEDA BEHE
ITSAS ZAN AURRE
BEHA ORO ZAIN DEN URI


《 •Alderaketa:

▪︎LEKEITIO
0.
< *ITSAS ZAN AURRE
ATX GOI ALDE
GAIN HONDAŔ HEDA
BEHA ORO ZAIN DEN URI

(Antza Ba Dute)  》


¤ Significado

•Villa que mira toda vigilante
ante el mar abierto
bajo alta cumbre rocoso-montañosa muy extensa.


¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre


▪︎BERMEO

0.
< *ATX GOI DOŔ ZAN HEDA BEHE
ITSAS ZAN AURRE
BEHA ORO ZAIN DEN URI

1.
> *ES HUI RU^ ZE^ ÎRE  BE^E
ITZE^ ZE^ ARRE
MI^E O^O ZAI^ RI^ U^I

2.
> *IZ ^II RÎ ZÎ Î^I BĒ
IZÎ ZÎ ERRE
MÊ Ō ZÊ ^Î IÎ

3.
> *(I^ Ī ^Î ^Î Ī ) BĒ
(I^I ^Î) ERRE
MÊ Ō (^Î Ī^)

4.
> *BĒRR(E)MÊŌ

> BĒŔMÊŌ


♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧