Mostrando entradas con la etiqueta Protoeuskera. Mostrar todas las entradas
Mostrando entradas con la etiqueta Protoeuskera. Mostrar todas las entradas

viernes, 18 de julio de 2025

TXAHAL eta ZEKOR Gutxi edo Askori Buruz. / Acerca de Terneras y Novillos Pocos o Muchos.

 





◇◇◇


▪︎TXAHAL  (B)
•ternera

< *BEHI TIKI OSO HEDA GE ADAR 

•behi : vaca
•tiki : pequeñi-a
•oso : completo, muy
•heda > êta : extenderse > y
•ge : sin, carencia de
•adaR : cuerno, rama grande (rama pequeña es 'abaR')


•Vaca Muy Pequeña Y Sin Cuernos.

> *beî tigi usu êra he aral
> *be tihi su (ê)â h(e) aâl
> *be  t(iî) su âhāl
> *bets(u)āhãl
> *(b)etsāhăl > *(e)tsāhāl

> tsāhāl <> TXAHAL

♧◇♧


▪︎ZEKOR(R) <> TXEKOR(R)  (G)
•ternero
•becerro

1.
< *ZEZEN KOR DAN 

•zezen : toro (< *zan zan : grande grande)
(*zan den > handî : que es grande, grande
•koR : tendente, proclive a, adecuado para
•dan : que es (drl verbo izan : ser )

•(Que Es Tendente A Toro)
•(que será toro)
•[ que es novillo ]

> *zehê koR rê
> *ze^ê koR ê/î
> zēkoR > *tzēkoR > TXEKOR 

2.
< [*ZEZEN-KO ORO  DAN ]

•zezen : toro
•-ko : sufijo diminutivo (como -to)
(txiki > txikito, txikiko, txikitin, txikitiko, txikitiniko, txikitinito, txikitxo, txikitxu)
•oro : todo
•dan : que es (del verbo izan : ser)

•Que Es Toro Pequeño Del Todo 
•Que Es Toro Muy Pequeñito 

> *zehê ko oro rê
> *zeêkōrurî
> *zēkōrirî > *zekōrrī
> ZEKOR > *TZEKOR > TXEKOR 

♧◇♧


▪︎Guti <> Gutti < Gutxi <> Gitxi (B)
•poco

< *IKUS GE DENA 

•ikus : ver
•dena : lo que es (del verbo izan : ser), todo
•ge : sin, carencia

•(sin ver lo que es)
= ( Sin Verlo Todo)
= ( que falta algo )
= ( que es poco )

> *kus he tine 
> *guz ê tin 
> *gu (î) tî 

>  gûtî 
( con 'bustidura' ) :
> Gûttî > GUTXI > Gitxî (B) 

♧◇♧


▪︎Asko
•mucho

< [*ASE  KOR ]

•ase :  saciar
•koR : tendente a,  proclive a,
adecuado para

• tendente a saciar 
•adecuado para saciar 
•Que Sacia 

> *as(e) ko(r)
> ASKO

♧◇♧

▪︎Guzti
•todo

< *IKUSI ORO DAN 

•ikusi : participio de ver : visto
•oro : todo
•dan : que es (del verbo izan : ser)

•Que Es Todo Visto 

> *kus oô den
> *gus (ū) tî 

> gustî <> GUZTI

◇◇◇
@fga51
◇◇◇





martes, 15 de julio de 2025

Antzinako lehen euskal hitzak barrutik aztertuak.

 







◇◇◇




▪︎SENAR
•marido
< *SEN AR
•Varón (<> macho) con buen sentido. •Varón adulto.

¤ Nota
•'sen': carácter, instinto, buen sentido.
Ejemplo: euskal sena
•'sein': niño.
☆Derivado:
*sein-ide > senide - senideak:
•compañeros de infancia
•hermanos y hermanas
•parientes cercanos<>próximos

( A no confundir 'sen' con 'sein' )




▪︎EMAZTE
•mujer casada
(Diferente de 'emakume')
< *EMA HAZTE
•mujer de cría, mujer casada
> *EMA ÂZTE
> EMĀZTE




▪︎JAUN   (< *ihaon)
•señor
< *GIZON ZAN ORO DEN

zan den > handî

QUE ES TODO UN GRAN HOMBRE


> *hizû han o^o rin
> *îzî ha^  ō  ^in
> *î^î hâ ō n
> *Ī^HÂŌN
> IÂON <> *HÂON <> JAON 

> JAUN




▪︎ANDERE
•señora


> *EME ZAN ORO DEN ERE


Que es también toda una gran mujer.


> *ini han u^u dê ere
> *inânīdēre > *ihan(î)dere > 
> *(i)^andere 

> ÂNDERE  > ÂNDRE < > ÂNDRA




▪︎GIZON
•hombre
< *GI BIZI ZAN ON
•Muy buena materia viva
> *gimizi hê on
> *giniz(i^ï)on
> *gihizon > *giîzon
> GĪZON




▪︎EMAKUME
•mujer


0. *EME-AHAL UKAITEKO UME DAUN JADA• 


QUE YA TIENE EL PODER FEMENINO

DE TENER CRÍAS (NIÑOS-AS).

•QUE ES MUJER QUE YA TIENE LA FACULTAD DE TENER HIJOS-AS.

•QUE ES MUJER CAPAZ YA DE

TENER HIJOS-AS.

0. *EME AHAL UKAITEKO UME DAUN JADA• 

1.*EME A^A^ IKEDIGU UME REU^ IERE

2. EM Ā  KIRIHU UME ^EÎ E^E

3.*EMĀ K(I^I)^U  UME Ê  Ē

4. EMÂKŪMĒ^





▪︎NESKA
•chica joven
< *EMA HAZI OSOKI GE DAN
•Que es mujer sin crecer completamente <> del todo.
> INE ÊZ USUGI KE rÂ
> NE Ê^ (I)SIHI K(I) ^Â
> NĒS(IÎ)KÂ > NĒSKÂ




▪︎SEME
•hijo
< *SEIN AR HEDA BER ENE DEN

(sein : niño o niña

senide-ak : compañeros de infancia, hermanos y hermanas, parientes muy próximos)

•Que es niño varón y otro mío
•Hijo
> *se(i)n eR îre beR ehe rê
> *sen e^ re berr (i^i ^î)
> SEN(Î^I)BE(R)

> SENBE^
(nb > m)
> SEME^




▪︎ERRAIN
•nuera
< *SE(I)N BER ENE EMA DEN
•Que es mujer de otro niño mío
•Que es mujer de mi hijo
(nb > m)
> *semeR ehe ena rin
> *seneR i^i iha ^in
> *seheR ī i^a în
> "zeêrr(ī)âîn
> (Z)ĒRRÂÎN > ^ĒRRÂÎN




▪︎ALABA

•hija

< *Sein Ema Heda Ber Ene Dan

•Que es niña hembra y otra mía
•Hija

> *sî ina îra bi^ ihi râ

> *sî îha (î)la bî iî ^â

> *s(ī)âlab(ī)^â

> *(Z)ÂLABÂ > ^ÂLABÂ




▪︎SUHI
•yerno

0. SENAR DAUN ALABA GUrE(k)

•El Marido que tiene Nuestra Hija.

•Yerno

1. SINE  rON  ErEUE HII

2. S(IHI)  UN  IIII  II  

3. SUNI (protovasco)

4. SUHI





▪︎SU
•fuego
A
< *IS IZ ZAN BERO ORO
•Fluido lumínico muy caliente del todo.
(nb > m)
> *(i)s i^ hêmeru uru
> *sî ^îni^u u^u
> *sî îhiû uû
> *sī^iū^
> *S(ī)Ū > SŪ
B.
▪︎su
•fuego
< [*iz is oso ]
•Fluido completamente luminoso.
> *īsusu
> *susu
> SŪ



▪︎Ur
•agua
< *ORO DOR EDAN IS GAR DEN
•Que es el fluido claro más bebible del todo.
•El líquido transparente más potable.
> * UrU rUL IrÊ I^ HE^ rÎ
> *UrU ^U^ rÎ Î ^Î ^Î
> *UrŪr(Ī^) > UrŪ(r) > UrŪ^ > Ur(Ī)
> Ur

¤ Nota

Como en ZUr: madera. En cambio UR es avellana, como EGUR es leña:
Ur /  UR
ZUr  /  EGUR
ZOrO  /  ZORRO
BOrO  /  ENBOR
e.a.




▪︎GAZTE   (<> GARTZE )
•joven
A.
▪︎GAZTE
< *GOI ATZE DEN (bizitzan)
•Que está atrás arriba (en la vida)
> *GUI ATZ TÊ
> *G(Ī) AZ TÊ
> GAZTÊ
B.
▪︎GARTZE
< *GOI KAR ATZE DEN (bizitzan)
•Que está atrás en el sólido arriba
(de la vida)


GARTZE > GÂTZE > GÂZTE





▪︎ZAHAR
•viejo
< *ZAN BEHE AURRE LAUN DEN (bizitzan)
•Que está abajo muy adelante en lo llano (de la vida)
(nb > m)
> *ZAMEÊ ARRE rEÛ rÎ
> *ZAN(IÎ) ARR(I ^IÎ ^Î)
> *ZANAR
> ZAHAR




▪︎AGURE
•anciano
< *AGUR-GARRI DEN
•Que es digno de respeto.
>  *AGU^ GAR rÊ
> *AGÛ HE^ rÊ
> *AGÛ (Î) rÊ
> AGURE




▪︎ATSO
•anciana
< *AGUR-GARRI HEDA OSO ORO DEN
•Que es del todo y por completo digna de respeto.
> *AHU^HER ÎTE USU O^O rÎ
> *A(^îî^) TI IS(I) Ō (^î)
> *AT(Ī)SO
> ATSO



▪︎AIZTO
•cuchillo
< *TAI HEDA ERI ZAN DOR
•El que más corta y clava mucho.
•El más cortante y pinchante.
> *DAI ÎrE E^I ZÊ TO^
> *rAI Î^I IÎ ZÎ TÔ
> *ÂĪZ(Î)TÔ
> ÂĪZTÔ




▪︎UZTAI
•arco
< *URRUN EGOTZI DAUN ERI
•Que lanza lejos el pincho/dardo.
> *URR(Û) (I)HUTZ TAÛ I^I
> *UR ÛTZ TAÎ Ī
> *U^ ÛTZ TAĪ > *^ŪTZTAĪ
> ŪZTAĪ

('Tai' es Cortar / Clavar o Pinchar es 'Eri')




▪︎GEZI
•flecha, dardo
< *GE ATZ EGOTZI ERI DEN
•Dardo que se lanza sin zarpa<>mano.
> *GE ETZ EHUZI I^I rÎ
> *GĒZIÎZĪ^Î > *GĒZĪZ(Ī) > *GĒZĪ(Z)
> GĒZĪ




▪︎AZKON
•jabalina, lanza
< ATZ ZAN ERI KAR ORO DEN
•Que es gran pincho<>dardo manual totalmente duro<>sólido.
> *AZ HÊ I^I KE^ O^O rIN
> *AZ ^Î Ī K(Î) Ō (^I)N
> *AZ(Ī)KŌN
> AZKŌN



▪︎IGITAI
•hoz
< HIGI TAI
•Corta al mover
> ÎGITAI



▪︎AIZKORA
•hacha
< TAI ZUR ZAN KOR DAN
•Que es muy adecuada a cortar madera.
> *DAI ZU^ HÊ KO^ rÂ
> *rAIZÎ^ÎKÔRÂ
> *^AIZ(Ī^)KÔRÂ
> ÂIZKÔRÂ




▪︎AITZUR
•azada
< TAI DAUN ZAN LUR
•Que corta mucho la tierra.
> *DAI TEÛ ZÊ rUR
> *rAI TIÎ ZÎ ^UR
> *^AITĪZÎÛR > ÂITZĪÎÛR > ÂITZ(Ī)UR
> ÂITZUR




▪︎GOLDE
•arado
< LUR KAR ORO TAI DAUN
•Que corta toda la dura tierra.
> *rUL GE^ OLO DE rEÛ
> *(Î^) G(Î) OLU DE ^E(Î)
> *GOL(I)DĒ
> GOLDĒ




▪︎ORGA
•carro, carretilla
< ORO EROAN(<>ERAMAN) GE HAR DAN
•Que es llevar de todo sin agarrar.
> *OrO (I)rOÊ G(I) Â^ rÂ
> *OrU rU(Î) GÂ^Â
> *OrI rI GĀ^
> *ORR(I)GĀ
> ORGĀ




▪︎GURDI
•carro de bueyes
< *ORGAN ORO EROAN(<>ERAMAN) IDI DEN
•Que es bueyes llevar todo en carro.
> *U^GÊ URU (I)RUÊ DI rÎ
> *(Î)G(Î)URIRIÎDI^Î
> *GURIRĪDĪ
> *GURRIĪDĪ > GURR(Ī)DĪ
> GURDĪ




▪︎GURPIL
•rueda
A.
< *EGUR BIrIBIL
•círculo leñoso
•redondel de madera
B.
< *GOR ZUr BIrIBIL
•redondel de madera dura
C.
< *KAR OrO ZUr BIrIBIL
•redondel de madera toda dura
D.
< *GURDI HEDA BIrIBIL DIREN
•Que son los redondeles con que se desplaza el carro de bueyes.
•Las ruedas con las que rueda el carro de bueyes.
> *GURRÎ ÎrE BĪMIL rI^Î
> *GURRÎÎ^I BĪNIL(^Ī)
> *GURRĪ^BĪHIL
> *GURRĪBĪÎL > *GURR(Ī)PĪL
> GURPĪL




▪︎ETXE
•casa
< *GOI ERE ITXI ZAN DAN HESI
•Cercado que está también muy cerrado por arriba.
> *HUI E^E TXI ZÊ rÊ ÊS
> *ÎI Ē TX(I)^Ê ^ÊZ
> ( Ī^) Ē TX Ê Ê^
> ĒTXĒ^




▪︎ZEZEN
•toro
< *ZAN ZAN
•grande grande
(*zan den > han-dî)
> ZÊZEN




▪︎ERLE
•abeja
< *ERI HEGALE IS GOZO DOR EGILE
•Volador de aguijón productor del fluido más dulce.
•Volador de aguijón que produce la miel.
•Abeja.
> *E^I ÊHELE I^ HUZU rUR EHILE
> *E ÊÊrE Î ÎZI ^IR IÎLE
> *Ē^E Ī^I ÎR ĪLE
> *Ē(Ī)RRĪLE > *ĒRR(Ī)LE
> ĒRLE




▪︎EZTI
•miel
< *ERLE IS GOZO DEN
•Que es fluido dulce de abeja.
•Miel.
> *ÊLE I^ HUZU TIN
> *ÊrE Î ÎZI TÎ
> *Ê^E(Ī^)ZITÎ > *ĒZ(I)TÎ
> ĒZTÎ




▪︎LISTOR
•avispa
< *ERI OSO DOR DAUN HEGALE
•Volador que tiene el mayor aguijón por completo.
> *ELI USU TOR rEÛ ÎHEL(I)
> *(I)LI ISI TOR ^IÎ ÎÎ(L)
> *LĪSITORR(Ī^)
> LĪSTOR



▪︎BIRIBIL
•círculo, redondel, redondeado 2D.
< *BIR ERI BIL
•Dos dedos juntos<>unidos por las puntas.
> *BI^ rI BIL
> BÎRIBIL




▪︎BOROBIL
•convexo, esférico, redondeado 3D.
< *BORTZ ERI ORO BIL
•Cinco dedos juntos del todo.
•Puño prieto.
•Redondeado esférico convexo.
> *BO^TZ  IRI O^O BIL
> *BÔ(Z) IR(I) Ō BIL
> *BÔ(^I)RŌBIL
> BÔRŌBIL




▪︎UKABIL
•puño
< *ERI ORO KAR BIL
•Dedos juntos todo duros.
•Puño prieto cerrado.
> *I^I U^U KA^ BIL
> *(Ī)ŪKÂBIL
> ŪKÂBIL




▪︎HAIZE
•viento
< *HAIR ZAN HEDA DAN
•Aire que se expande/desplaza mucho
> *HAI^ ZÊ ÎrE rE
> HAÎ ZE ^E ^E
> HAÏZĒ




▪︎*HAIR <> *ÊL
•aire
< ZAN IS GAR ORO DAN
•Que es mucho fluido (gas) claro (transparente) totalmente
> *HAN I^ HER UrU rÊ
> *HA^ Î ÎR rI rÎ
> *HÂĪ^R (^I^Î)
> *HÂĪR > *^EL




▪︎HEGAN  (EGIN)
•volar
< *HAIR GOI HEDA ZAN DAN
•Que es desplazarse muy alto por el aire
> *HE^ GUI ÊrA HAN rÊ
> *HÊ GĪ Î^A ÂN rÎ
> *HÊG(Ī)ÂÂN(^Î)
> HÊGĀ^N



▪︎BASO
•bosque
< *BAR OSO ZAN ORO DAN
•Que es vegetación muy grande toda.
> *BA^ USO HÊ O^O rÊ
> *BÂ SO (^Î) Ō (^Î)
> BÂSŌ




▪︎MENDI
•monte
< *BASO HEDA GOI ZAN DAN
•Bosque que se extiende a gran altura.
> *BEZU ÎrE HUI HEN DEN
> *BEZ(I Î^I ^Ī) ^EN DIN
> *ME(Z)ÊNDÎ
(como birao > irao, según Mitxekena)
> *MĒNDÎ




▪︎ERRO
•raíz
< *BAR HEDA LUR ZAN BARRU ORO DAN
•Que es vegetación extendida toda muy dentro de la tierra.
(nb>m)
> *BE^ ÎrE rUL HEMERRU O^O rÊ
> *BÊ ^E (^I^) ÊNERRU Ō (^Î)
> *(B)Ē^ Ē^HERRU Ō
(como birao > irao, s/ Mitxelena)
> *Ē^ERR(U)Ō
> ĒRRŌ




▪︎SUSTRAI
•raíz
< *LUR OSO ZAN BEHE HEDA
DAN BAR ORO
•Todo vegetación que se extiende muy mucho (muchísimo) debajo de la tierra.
(nb>m)
> *rU^ USU ZEMEÊ ÊTA rAMA^ UrU
> *ÛÛSUZINĪ^TARANÂI^I
> *(Ī^)SUZIHITARAHÂĪ
> *SUZIÎTARA^ÂĪ = *SUSĪTARĀĪ
> *SUS(Ī)TRĀĪ > SUSTRĀÎ




▪︎EURI
•lluvia
< *HODEI Ur ErOrI DEN
•Que es agua caída de las nubes.
> *ÛrE U^ (I)^UrI rÎ
> *(Î)^E Û UrI ^Î
> ÊŪRĪ
En algunos lugares ha seguido la evolución fonética hasta:
a.
> ÊBRĪ
("ebri-a" con artículo: la lluvia)
b.
> ÊŪ^Ī > ÊBĪ
("ebi-a" con artículo: la lluvia)



▪︎HODEI
•nube
< *ZAN GOI DAN HEDA Ur
•Que es agua extendida-evaporada muy arriba-a gran altura-muy en lo alto.
> *HÊ GO DÊ ÎrE U^
> *(^Î) GO DÊ Î^I Î
> *GODÊĪ^
> HODÊĪ




▪︎LURRUN
•vapor de agua
< ORO Ur ZAN BERO DEN
(*zan den > handi)
•Todo agua de gran calor.
•Que es todo agua muy caliente.
(nb>m)
> *(U)LU Ur ZEMERU rÎN
> *LŪR^INIRU (^Î)N
> *LŪRÎHIRUN > *LŪR(Ī^)RUN
> LŪRRUN




▪︎ELUR 
•nieve
< *ZAN HOTZ ORO UR DEN
•Que es agua muy fría del todo
> *hen ûz uru ur rê
> *ê^ û^ ulu ur rî
> *êīlūrr(î)
> *ê(ī)lūR
> ÊLŪR




▪︎IZOTZ
•hielo
< *KAR UR ZAN HOTZ DEN
•Que es agua sólida muy fría
> *gel u^ zê ôtz rê
> *hil î zî ôtz rî
> *î^ î zî ôtz (^î) > *Ī^Z(Î)ÔTZ
> ĪZÔTZ




▪︎UDA
•verano
< *EGU HEDA

•Extensa luz de día.
•Días largos
> *gu êda
> *hu da
> ÛDA




▪︎NEGU
•invierno
< *MEHE EGU

•Pequeña-corta luz de día.
•Días cortos.
> *meê gu
> *mēgu
> NĒGU




▪︎ARGI
•luz
《 Ni solar, ni lunar, ni estelar,  que son "iz", como en "izar": estrella (piedra de luz), sino la proviene del fuego o similares 》
< *IZ GAR GE
•Luz sin claridad-sin brillo-sin deslumbre.
> *i har gi
> ÂRGI




▪︎EKHI
•sol
< *ZAN IZ GAR GI
•Grande-mucha materia de luz resplandeciente.
> *ze i ge hi
> *ze ke hi
> *zekhi
> ÊKHI



▪︎EGUZKI
•sol
< *EGU IZ GI
•Materia de la luz de día.
> EGUZKI



▪︎ILARGI
•luna
< *IZ ZAN GONI HEDA GAR GE
•Gran luz en lo alto que se desplaza-se extiende sin claridad-sin brillo-sin deslumbre.
> *i hâ gohi êra gar ge
> *ê guî îre gar ge
> *ê huî île har gi
> *î (û)î îl(e) âr gi
> [ ĪLÂRGI ]

¤ Notas
1.
No viene de hil-argi : luz de los muertos, como se suele oir decir por ahí. La luz celeste: solar, lunar, o estelar era "iz", no "argi". Argi es luz terrestre, que viene del fuego o similar, hecha por el hombre o no.
2.
*zilargi <> *zilar-gi :
materia plateada,
y sin z:
(z)ilargi <> ilargi
(similar a "material plateado")




▪︎IDI
•buey
< *ZEZEN IREIN DAN
•Que es toro castrado.
> *zezê reî dâ
> *zez re dê
> *ze ê dê
> *zīdî
> *īzdî
> ĪDÎ




▪︎IRAIN
•insultar
•ofender
< *GOGO-AN ERI ZAN EGIN
•Hacer gran herida en el ánimo.
> *huhu-en eri han eîn
> *îî-i^ ir(i) â^ īn
> ^ĪRÂĪN




▪︎EREIN
•sembrar
< *HAZI HEDA ARAZI DAN
•Hacer que se extiendan las semillas.
> *âz êra a^az  ren
> *ê^ (î)re e^e^ ^in
> ÊRĒÎN




▪︎BEHI
•vaca
< *EME ESNE ZAN
•Hembra de mucha leche.
> *me esne han
> *me ezne hê
> *me êne hî
> *BĒHEHÎ
1.
> *bēêhî
> *bēhî
> BĒHÎ
2.
> *bēhiî
> BĒHĪ




▪︎ESNE
•leche
< *UME HAZI OSO EME IS
•Fluido de hembra para criar crías por completo (solo con leche).
> *ine êz usu ene is
> *ihe ê^ su ene i^
> *ê ê si ine î
> ^ēs(ī)ne > ĒSNE




▪︎BEHOR
•yegua
< *EME ZAN GOGOR
•Hembra muy dura-fuerte .
(Porque es válida para trabajar y cabalgar)
> *me han gohoR
> *me ê goôR
> BĒHŌR




▪︎ZALDI
•caballo
< *ZAN ALDE HEDA ARIN
•Ligero se extiende distancia grande.
•Veloz se desplaza gran distancia.
> *zâ alde êra arî
> *zâ alde îre aî
> *zâ ald(e) îe eî
> *zāldî(ē)î
> ZĀLDĪ^


▪︎1
•BAT
< *ERI BADA
•Hay dedo
•Un dedo
•Uno
> *e^i bade
> *ībate
> *bate
> BAT 
> bet (en zona de Bizkaia)




▪︎2
•BI
< *BER ERI <> *ERI BER
《p.e.: beR hogei <> berrogei:
otro veinte, dos veintes, cuarenta》
•Otro dedo
•Dos dedos
•Dos
> *beR e^i 
> *birr i^i 
> *birrī
(p.e.: birritan : dos veces)
> *BIR
> BÎ



▪︎3
•HIRUR > HIRU
< *BIR ERI AHUR 
•Dos dedos en la palma de la mano.
•Tres dedos rectos.
•Tres.
> *bi^ iri ehuR
> *bīri ihuR

> *bīrīhuR

(como birao > irao s/ Mitxelena)
> *īrīhuR
(h3>h1)
> *hīrīuR
> HIRUR > HIRÛ




▪︎4
•LAUR > LAU

¤ Opción A

< *ERI BADE AHUR
•Un dedo en la palma de la mano
•Cuatro dedos rectos
•Cuatro
> *e^i bare aûR
> *ī beli aûR
> *bilaûR

(como birao > irao s/ Mitxelena)
> *ilaûR
> LAÛR > LAÛ

¤ Opción B

< *ERI AHUR
• Un dedo en la palma.
• Cuatro dedos
• Cuatro
> *eli aûR
> *ilaûR
> LAUR > LAU



▪︎5
•BORTZ > BOST

¤ Opción A

< *BEHA AHUR HEDA ZAN

•Mira la palma de la mano muy extendida.


(<*zan den > han din > handî: grande
< *zan zan > *zen zen > zêzen:
grande grande = toro)

•Mira la mano muy abierta.
•Cinco dedos.
•Cinco.
> *badaûR îte zê 
> *biâaûrritizî 
> *bāûrr(i)tzî

(au > o)

> *boRtz(i) (5) 

(a distinguir de zoRtzi: 8)
> BORTZ
(metátesis)
> BÔST

¤ Opción B

< *BEHA ORO ATZ
•Mira toda la mano (zarpa-garra).
(1. atz / eri <> 2. esku / atz)
•Cinco dedos.
•Cinco
> *biê oro etz
> *b(ī) oro (i)tz
> *borotz
> *brotz
(metátesis 1a.: en neolítico de agricultura y pastoreo)
~ 7.000 años) :
> BORTZ
(metátesis 2a.: medieval
~ 1.000 años)
> bôzt <> BÔST



▪︎6
•SEI

¤ Opción A

< *ZAN ATZ GEHI ERI
•Gran Mano más (1) dedo.
•Cinco dedos más un dedo. 
> Seis dedos
> Seis.
> *zê etz heî e^i
> *zî itz ê eî
> *zītzêî

> *ītzēî
> *TZĒÎ > SÊĪ

¤ Opción B

0.
< *ZAN BORTZ (edo ATZ) GEHI ERI
•El gran cinco más (1) dedo.
1.
> *ZAMU^TZ HEÎ E^I
2.
> *ZENÎTZ Ê EÎ
3.
> *ZIHÎTZĒÎ
> *ZI^ÎTZĒÎ = *ZĪTZĒÎ
4.
> *(^Ī)TZĒÎ
> *TZĒÎ > SĒÎ



▪︎7

¤ Opción A
•ZAZPI
< *ZAN ATZ GEHI BER ERI
(*zan den > handî: grande
*zen zen > zêzen: grande grande <> toro)
•Mano grande más dos dedos.
•Cinco dedos más dos dedos.
•Siete dedos.
•Siete.
> *zâ atz heî bî e^i
> *zāz ī^ pî ī  
> *zāzīpī
> ZĀZPĪ

¤ Opción B

0.
< *ZAN BORTZ (edo ATZ) GEHI BER ERI
•El gran cinco más otro dedo.
•El gran cinco más dos dedos.
1.
> *ZAMU^TZ HEÎ BE^ E^I
2.
> *ZANÎTZ ÊÎ BĒÎ
> *ZAHIÎTZ ÎÎ BĪÎ
3.
> *ZA(^Ī)TZĪ^PĪ
> *ZATZĪPĪ
4.
> *ZAZ(Ī)PĪ
> ZAZPĪ



▪︎8
•ZORTZI

0.
< *ZAN BER AHUR HEDA - BER ERI AHUR UTZI
•Dos palmas de la mano muy extendidas con otro dedo dejado en la palma de la mano.
•Dos palmas de la mano muy extendidas con dos dedos dejados en la palma de la mano.
1.
> *ZEMI^ EÎ^ ÎRE - MI^ I^I AÛR ITZI
2.
> *ZINI IÎ Î^I - NÎ Ī OR TZI
3.
> *ZIHĪ-HĪORTZI
> *ZI^Ī-^ĪORTZI = *Z(Ī)ORTZI
4.
> ZORTZI




▪︎9
•BEDERATZI

0.
< *ZAN BER AHUR HEDA - ERI AHUR UTZI
•Dos palmas de la mano muy extendidas con (1) dedo dejado en la palma de la mano.
1.
> *ZE^ BE^ EÎ^ ÎDE - ERI AÎ^ ITZI
2.
> *ZÎ BÊE(ÎÎ)DEER(I)A(ÎÎ)TZI
3.
> *ZÎBĒDĒRATZI
> *(^Î)BĒDĒRATZI
4.
> BĒDĒRATZI




▪︎10
•HAMAR

¤ Opción A

< *ZAN BER AHUR HEDA


(*zan den > han-dî:

que es grande <> grande)

•Otra palma grande de la mano igual extendida.
•Dos grandes palmas de las manos estiradas.

•Dos manos abiertas.
•Diez dedos.
•Diez.
> *zan bî aûR îre
(nb > m)
> *zam(î)a(î)R (i^i)
(caen i lenis)
> *ZAMAR > HAMAR

¤ Opción B

< *AMAHI ERI ORO
•Acabados todos los dedos 
(de las dos manos)
h3>h1
> *hamai eri uru
> *hama ri ri
> *HAMARRĪ > HAMAR(R)

¤ Opción C

< *AMAHI ERI
•Acabados los dedos.
(de las dos manos)
h3>h1
> *hamai eri
(caen i lenis)
> *HAMAER > HAMAR




▪︎11
•HAMAIKA
< *HAMAR ERI KA
•A base de diez dedos.
•Repitiendo los diez dedos.
•Más de diez dedos. (Mucho)
(Existe  'ser hamalau: ser catorce: 14, para expresar estar exagerando mucho en algo o ser persona arrogante: 'harro", pero no con mala connotación, sino con 'vis cómica')
•Once
> *hamâ e^i ka
> *hamâ i^i ka
> HAMĀĪKA




•HAMABI 12 = 10 + 2
•HAMAIRU 13 = 10 + 3
•HAMALAU 14 = 10 + 4
•HAMABOST 15 = 10 + 5
•HAMASEI 16 = 10 + 6
•HAMAZAZPI 17 = 10 + 7
•HAMAZORTZI 18 = 10 + 8
•HEMERETZI 19 = 10 + 9




▪︎20
•HOGEI
•Existen 3 opciones (similares):

¤ Opción A

< *HOR GE ERI
•Ahí sin dedos.
•Ahí se acaban los dedos.
> *hoR ge e^i
> *HORGĒĪ > HÔGĒĪ
(ibero : ôRkēî )

¤ Opción B

< *HOR GE ORO ERI
•Ahí sin todos los dedos.
•Desde ahí sin ningún dedo.
(Desde ahí se repiten veintenas.)
•Ahí se acaban todos los dedos.
> *hoR ge o^o e^iþ
> *hoR ge ō iî = hoRgeōī
> *hôgeōī
B.1
> HÔGŌĪ
B.2
> *hôgeūī > *hôgeīī > HÔGEĪ

¤ Opción C

< *ZAN ORI GE ERI
•Muy todo sin dedos.
•Sin dedos por completo.
•Sin dedos en absoluto.
> *hen o^o ge e^i
> *hî ō gēî
> HŌGĒÎ



•HOGETAMAR  20+10 = 30
•BERROGEI  2×20 = 40
•BERROGETAMAR  2×20 +10 = 50
•HIRUROGEI  3×20 = 60
•HIRUROGETAMAR  3×20 + 20 = 70
•LAROGEI  4×20 = 80
•LAROGETAMAR  4×20 + 10 = 90
•EHUN (BOSTOGEI)  100
•EHUN ETA HOGEI (SEI HOGEI) 120
•BERREHUN  2×100 = 200
•HIRUREHUN  3×100 = 300
•LAUREHUN  4×100 = 400
•BOSTEHUN  5×100 = 500
•SEIEHUN  6×100 = 600
•ZAZPIEHUN  7×100 = 700
•ZORTZIEHUN  8×100 = 800
•BEDERATZIEHUN  9×100 = 900
•MILA  1.000  (lat.)

◇◇◇

¤ Nota de onomástica anatómica y aves rapaces

Hace miles de años:

▪︎BORTZ quedó vinculado  a ATZ
(no a HATZ, que era ERI).
Como ahora:
•Chocar la mano =
= Chocar esos cinco (dedos)
Antes:
ZAN ATZ = ZAN BORTZ
gran mano = gran cinco
mano abierta = cinco dedos = cinco

▪︎Después:
•ERI coexistió con HATZ.

▪︎De ATZ (zarpa, garra) vino:
a)
< *ATZ GOI > *ETZ KUI > ESKU
zarpa de arriba : mano
b)
< *BEHE ATZ ZAN KAR :
•zarpa muy dura de abajo : pie
> *BEÊ ETZ HAN KAL
> *BĪ IZ ÂN KÂ = BĪZÂNKÂ
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> *(Ī)ZÂNKÂ
> ZÂNKÂ > ^ÂNKÂ
•pie


□ Anatomía

▪︎ESKU < *ATZ GOI

▪︎(Z)ÂNKÂ < *(BEHE) ATZ ZAN KAR

▪︎OIN : pie = ânkâ
< *BEHE ORO DEN
•que está abajo del todo
> *BIÎ O^O RIN
> *BĪ Ō ^IN
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> *ĪŌÎN
> ŌÎN
•pie

▪︎ZANGO : pierna
< *OIN HEDA ZAN GOI
•extensión muy arriba del pie
•pierna
> *UÎ IRE ZAN GO
> *IÎ I^I ZANGO =  (Ī^)ZANGO
= ZANGO

▪︎BESO : brazo
< *LEPO HEDA BEHE OSO ORO
•extensión del cuello/hombro muy todo abajo.
•brazo
> *RIBU ÎRE BEÊ USU O^O
> *^IMI Î^E BĒ USU Ō
> *ÎNI ÎÎ BĒ ISI Ō
> *(ÎHI Ī^) BĒISŌ
> BĒ(I)SŌ > BESO


¤ LEPO - SORBALDA - BIZKAR -
- ALDAKA


▪︎LEPO
•cuello
< *BUrU HEDA BEHE OrO.
•Extensión de la cabeza todo abajo.
> *BII IrE  BII OO
> *B(I I)LE P(I) OO
> *BLEPO 

> LEPO




▪︎SORBALDA
•hombro
< *OSO AURRE BURU ALDE HEDA
•Extensión lateral muy anterior a la cabeza
> *USU ORRE BŪ ALDE ÊRA
> *ISI ORRI BĪ ALDĪ^A
> *SORRIBALDÂ
> SORBALDA



▪︎BIZKAR

•espalda, loma, ladera

-Jatorria:

BUrU BEHE ATZE KAR DEN

-Esanahia:

Que Es la Trasera Sólida 

Debajo de la Cabeza.

-Bilakaera:

0. BUrU BEHE ATZE KAR DEN

1. BII  BII  ETZ  KAR  rI

2. BI  UI  IZ  KAR  (I)

3. BI  II  IZ   KAR

    =  BIZKAR



▪︎ALDAKA
•cadera
< *ALDE HEZUR ZAN KAR
•hueso muy duro del costado
> *ALDE ÎZU^ HAN KA^
> *ALD(I)  (ÎÎ) Â^ KÂ
> ALDÂKÂ

♧◇♧

¤  ARRANO - MIRU - BELATZ -
- ELANO

▪︎ARRANO
•águila

0.
< *BEHA DEN HARRAPA GOI BEHE HEDA ARIN ORO HEGAN

•Atrapa lo que observa desplazándose de arriba a abajo volando con toda rapidez.

1.
> *BIÂ RÎ ÂRRABA HUI MIÎ ÎRA A^IN O^O ÎHÊ

2.
> *BÂ (^Î) ÂRRAMA ÎI NĪ Î^A A(Î)N Ō (Î^Î)

3.
> *BÂÂRRANAĪHĪÂANŌ
> *BĀ^RRAHA(Ī^Ī)ĀNŌ
> *BĀRRAÂĀNŌ = BĀRRĀNŌ
4.
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> ĀRRĀNŌ




▪︎MIRU
•milano
0.
<*GOI BEHE HEDA ARIN ORO HEGAN

•Se desplaza de arriba a abajo volando con toda rapidez.

1.
> *HUI MIÎ ÎRE ER(Î) U^U ÎHÊ

2.
> *(ÎI) MĪ Î^I IRŪ (Î^Î)

3.
> MĪ^RŪ



▪︎BELATZ
•halcón

0
< *GOI BEHE HEDA HEGAN ARIN ETA ZAN

•Se desplaza de arriba a abajo volando rápido y mucho.

1.
> *HUI BEÊ ÊRA (Î)HÂ A(^Î) (I)TE ZE

2.
> *(îI)BĒ ÊLA^Â A TI ZI

3.
> BĒLĀ^TZ(Ī)

5.
> BĒLĀTZ




▪︎ELANO
•halcón
0.
< *GOI BEHE HEDA HEGAN ARIN ORO

•Se desplaza de arriba a abajo volando con toda rapidez.

1.
> *HUI BEÊ ÊRA ÎHÊ A^IN O^O

2.
> *(ÎI) BĒ ÊLA (Î^Î) A(Î)NŌ

3.
> BĒLĀNŌ

4.
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> ĒLĀNŌ

◇◇◇


¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧








martes, 8 de julio de 2025

De la esbeltez a la gordura y a lo grasiento. Cribando por el camino y con un leve e interesante final anatómico. Etimologías euskéricas : LIRAIN - LERDEN - LODI - GIZEN - GALBAHE - BAHI - BAHITU - GURIN - IRIN - ORE - GANTZ - KOIPE - BERNA - BELAUN.





◇◇◇


▪︎LIRAIN
esbelto
•elegante
•fino
0.
< *ERI HEDA DAN
•Que es un dedo estirado
1.
> *eli êra den
2.
> *ili îra rin
3.
> *līra^in
4.
> LĪRAÎN




▪︎LERDEN
(persona)
•apuesto
•esbelto
•gallardo
•airoso
(cosa)
•recto
•alto
•enhiesto
•tieso
•esbelto
0.
< *ERI ZAN HEDA ORO DAN
•Que es un dedo muy estirado del todo.
1.
> *eli hen îre uru den
2.
> *il ê^ ri ri den
3.
> lêrr(ī)den
> LÊRDEN




▪︎LODI
•grueso
•gordo
•obeso
0.
< *Boro Oro Dan
•Que es todo convexo-redondo.
《boro > bolo
*boro zan > *bolu hâ > bolâ》
1.
> *bolo ō dê
2.
> *(b)olōdî
3.
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> *olōdî > *ulōdî > *(i)lōdî
4.
> LŌDI



▪︎GIZEN
•gordo, obeso
•graso, cebado
•fértil, productivo
•rico, generoso
[haragiarena
•gordo, grasa, sebo
0.
< *Dagin Haragi Zan
•Que hace mucha carne.
1.
> *regî ê^egi zen
2.
> *(^i)gî îîhi zen
3.
> *gī^^izen
4.
> GĪ^ZEN



▪︎GALBAHE
•criba
•cedazo
•tamiz
0.
< *Garau Behe Heda Ge
(garau (B) : grano, semilla)
•Sin desplazarse abajo el grano.
•Sin caer el grano.
•Reteniendo el grano.
1.
> *galai biî êra ge
2.
> *gale bī i^a he
3.
> *gal(i)b(ī)âhe
4.
> *GALBÂHE   (galbahi-a)



▪︎BAHI
•prenda, garantía, fianza
(Ipar.) 
•rehén; cautivo
•retenido
0.
< *Ber Heda Ge
•Otro igual sin moverse.
•Otro retenido.
1.
> *bê êra hi
2.
> *bî î^a hi
3.
> *b(ī^)âhi
4.
> BÂHI




▪︎BAHITU
•empeñar
•hipotecar
•dar en prenda
•dar en garantía
•dar como fianza
•tomar en prenda
•embargar
•quitar
•secuestrar
•apresar
0.
< *Ber Heda Ge Dor
•Otro igual sin moverse lo más.
•Otro igual sin moverse en absoluto.
1.
> *be era he to
2.
> *bi ia hi tu
3.
> *b(ī)ahitu
4.
> BAHITU




▪︎GURIN
•mantequilla
•manteca
0.
< *Gantz Oro Is Egina Den
•Que es grasa hecha todo fluido.
(porque la mantequilla se extiende blandamente)
1.
> *gê(z) uru  i^ ehine rî
2.
> *g(î) uru î iîni ^î
3.
> *guriī^n(ī)
4.
> GURĪN-a




▪︎IRIN
•harina
0.
< *Bihi Eho Den
•Que es grano de cereal molido.
1.
> *biî iû rin
2.
> *bī iî rin
3.
= *(b)īrin
4.
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> ^ĪRIN-a




▪︎ORE
•masa, pasta
0.
< *Oro Irin Heda Ur Den
•Que es todo harina y agua.
1.
> *o^o irî êra u^ rî
2.
> *ō rî ê^a (î ^î)
3.
> *ōr(î)êâ
4.
> ŌRÊÂ




▪︎GANTZ
•grasa
•manteca
0.
< *GI DAN ETA ZAN
•Que es alimento/carne y grande.
•Que es gran alimento.
1.
> *GI RAN ITE ZÊ
2.
> *GI ^AN TI ZÎ
3.
> *GÂNTZĪ
4.
> GÂNTZ-a




▪︎KOIPE
•grasa
•manteca
0.
< *Goi Azal Behe Heda Dan
•Que se extiende bajo la piel de arriba.
1.
> *koi eze^ beê êra rê
2.
> *koi i^î pē (î)^e (^î)
3.
>  KOĪPĒ



▪︎BERNA (B)
•parte de la pierna desde la rodilla al tobillo.
•pantorrilla
•berna <> •pierna




▪︎BELAUN
•rodilla
•generación

A. Belaun : rodilla
0.
< *Berna HezuR Lau Boro Den
•Que es el hueso plano redondo de la pierna.
•Rótula.
1.
> *bêne êzul lau boo rin
2.
> *bêhe êzi^ lau buu  (^i)n
3.
> *bêêêz(î) lau  uuu n
4.
> *bē^(z)laun

> BELAUN


B. Belaun : generación

BELAUN
generación (de parentesco) 

Oharra:
(Ez dator haurrak belaunen 
gainean esertzetik.) 

-Jatorria:
0. ABA HEDAPEN BAKOITZ DEN. 

-Esanahia:
Que es Cada Extensión 
del Parentesco.
(ustez matrilineala) 

-Bilakaera:
0. ABA HEDAPEN BAKOITZ DEN.
1. EBE IrABE BEGUI(Z)  rIN
2. (I)BE  (I)LAU(I)  U(I)HU(I)  (I)N
3. BELAUUHUN
4. BELAUN

♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51
♧◇♧





martes, 10 de junio de 2025

BORRASCA - TORMENTA - EKAITZ - GALERNA - ESTORBAR - STORM / STURM. Jatorrizko esanahiak.

 







¤ ○ 

BORRASCA - TORMENTA - EKAITZ - GALERNA - ESTORBAR - STORM / STURM. Jatorrizko esanahiak. 

◇◇◇

BORRASCA 

" Según la define el Diccionario de la RAE, una borrasca es una perturbación atmosférica grave caracterizada por fuertes vientos, abundantes precipitaciones y, a veces, fenómenos eléctricos. El término se asocia a las tormentas frías y proviene del griego bóreas, que significa “viento del norte”.
De ahí pasó al latín borealis –relativo al norte, en castellano– y al latín vulgar borras. Este es igualmente el origen del adjetivo boreal, equivalente a septentrional o del norte."
Menuda sandez, y eso solo con "borras", aún les falta el "aska". 

Es euskera, como dijo Javier Goitia.
-borra askea (Goitia, Javier)
pelusa liberada 

Similar a:
-villano (no de villa)
goi heda hazi ino
semilla pequeña que se extiene a lo alto
hui ira az ino
ui ila a no
villano
-abuelito, abuelo  (no aitite-aitona)
semilla extendida soplando
o con viento.
heda putzez oro
extendida del todo soplando
ira buze olo
ia bue ulo
abuelo - abuelito 

Edota:
Borrasca / Borraska. 

0. Euri Oro DoR Eta 
Haize Hotz ZakaR. 

(euria > ebia, EH-ko leku batzuetan) 

-Todo lluvia máxima 
y viento frío fuerte. 

1. Eui  Oro roR  Eda 
Az Utz Zaka 

2. (e)B(i) OO ORR  (i)rA 
AZ (I)S ZAKA 

3. BOOORRA
AZSZAKA 

4. BORRA
AS(A)KA 

5. BORRASKA / BORRASCA 

¤ ○ 


TORMENTA
(lat: tormentum / tempestas)
Ez dator handik.
Euskera da:
0. Euri DoR Hots Bor Zan Heda.
-Máxima lluvia 
con ruido molesto/inútil
muy extendido.
1. Eui  ToR Us  Mu Hen Eta
2. (iii)  ToR u  M(i)  EN eTA
3. Torr(u)men(e)ta
4. TORMENTA 

Berdin edo parekoa:
STORM (eng.)  /  STURM  (de.)
0. Euri Hots Dor Bor
-Lluvia con ruido
de lo más molesto/inútil.
1. eui  us  toR  mu
2. (iii)  (i)S  TOR / TUR  M(i)
3. STORM  /  STURM 

Tormenta - Storm / Sturm
Asaldura atmosferiko bortitza, trumoiekin, tximistekin, haize- eta euri-boladekin, elurrarekin edo txingorrarekin batera. 
-Itzulpena:
Perturbación atmosférica violenta, acompañada de truenos, relámpagos, ráfagas de viento y lluvia, nieve o granizo. 

Vocablos del paleoeuropeo euskérico
prestados al indoeuropeo. 

En francés / italiano :
tempête / tempesta
Del latín.

¤ ○ 


ESTORBAR 

RAE: 

" El verbo estorbar viene del latín 'exturbare' (hacer salir por la fuerza, alterar y provocar confusión para expulsar): ex turbare: agitar o girar hacia fuera." 

(turbar, turbo, turbina, disturbar, 
masturbar, tuerca: *twer  preindoeuropeo: girar)
Nada que ver con molestia u obstáculo. 

RAE:
"-Poner dificultad u obstáculo a la ejecución de algo.
-Molestar, incomodar." 

Escasa relación entre la definición y la etimología latina. 

En cambio con etimología euskérica: 

0. Zan oztopo doR oro izan aurre. 

-Tener delante gran obstáculo lo más del todo. 

1. Hen Uztobo roR uru  iza  arre
2. E  IZTOUO  OR  UU IA  AR
3. E  ZTO(I)O  OR  B  (I)A  AR
4. EZTOOORBAAR
5. ESTORBAR

♧◇♧


¤ ○ 

EKAITZ
tormenta
0. Euri Ta Haize Zan Gaitz Diren
(gaitz : kar oro eta zan den /handi
dureza grande del todo) 

-Lluvia y Viento que son Muy 
Tremendos/Enormes. 

1. Eui  De  Eze  Hen Kaitz  riri
2. E(ii) rE EE E Kaitz (ii)
3. E EEE E KAITZ
    = EKAITZ


¤ ○ 


GALERNA 

(Batzuk diote hitz keltiar bat dela, baina ez da egia: euskera hutsa da, argi ta garbi.) 

0. HAIZE ZAN ZAKAR
ITSAS UHIN ITZEL
ERNE ARAZI (DAUZAN).

-( zan den > handi : grande, gran, mucho, muy)
-(zakar : zan kar : muy duro/fuerte)
-(itzel: oro heda goi zan dor:
extendido del todo lo más muy arriba:
enorme)


-VIENTO  GRANDE  FUERTE
QUE HACE SURGIR
ENORMES OLAS MARINAS. 

1. EZE HEN ZAGAL
TZE UI IZEL
ERNE AAZ  (rEUZE)

2. (II) (I) EGAL
ZE (II)  (I)EL
ERNE AA (IIZI)

3. (I)GAL
^I  IL
ERN(I) AA (II) 

4. GAL(II)LERNAA
      = GALLERNA 
      = GALERNA


♧◇♧
@fga51
♧◇♧








martes, 27 de mayo de 2025

Paleolítico cazador y Neolítico agricultor. Nombres de armas y herramientas: UZTAI - GEZI - AZKON - AIZTO - AIZKORA - IGITAI - LAIA - AITZUŔ - GOLDE - ILDO - JORRA. Origen y significados euskéricos. Jatorrizko esanahiak.

 












◇◇◇



¤  UZTAI - GEZI - AZKON - AIZTO
- AIZKORA - IGITAI - LAIA - AITZUŔ
- GOLDE - ILDO - JORRA



☆☆☆


▪︎UZTAI

•Arco

0.*ORO GEZI HEDA ARAZI DAUN ZAN ABIADAZ.

•QUE HACE DESPLAZARSE A TODAS LAS FLECHAS CON MUCHO IMPULSO.

1.*U^U HIZI ^ETA  A^AZ  RO^ 

ZE^ EBIERE^

2.*Ū  (Î)ZI ÎTA   ^Û  

(^Î)  (I)U(II^Î)

3.*ŪZ(Ī)TĀŪ

4. ŪZTĀĪ





▪︎GEZI
•flecha, dardo

0.
< *GE HEDA HURBIL EHIZA AHAL DAUN

Que Puede Cazar Sin 

Desplazarse Cerca (de la presa).

•Que Hace Posible Cazar Sin Acercarse.

0.
< *GE HEDA HURBIL EHIZA AHAL DAUN

1.
> *GE  ÊRA ^U^BI^  I^IZE  A^A^  RAI

2.
> *GE  (Î)^E  ÎÛΠ (Ī)ZI  ÊÊ  ^EI

3.
> GE Ê  (ÎÎÎ)  ZI ÎÎ ÎI

= GĒZĪ^





▪︎AZKON
•jabalina, lanza

0.
< *ZAN EHIZA KOŔ DEN
• Que es Muy Adecuada para Cazar.

1. ZA^ I^IZE KO^ RIN

2. ^  Z(I)  KÔ  (^I)N

3. ÂZKÔN

☆☆☆

Como aizkora, igitai, laia, aitzur, golde, con KOŔ : tendente a,  propicio para, adecuado para .

También:

KOŔ: duro, afilado, que pincha, que corta (o que une a la fuerza con dureza de cuerda o cordel).


▪︎AIZKORA

A.
0.
< *Tail Zur Koŕ Den Zan

•Que es Muy Adecuada Para Cortar la Nadera

1.
> *dai^ zu^ ko^ ri^ za^
2.
> *raî zî kô rî ^â
3.
> *^aî zî kô râ
4.
> âîzkôrâ

B.

0. HAITZ KOŔ DEN ZAN

•Que es roca muy dura / afilada /

que pincha / que corta.

1. ^AITZ KO^ RI^ ZÂ

2. ÂIZ  KÔ R(Î) ^Â

3. ÂIZKÔRÂ



▪︎tail <> dail
•cortar > tallar
< *heda eri
•herida extensa, corte, cortar
> *îta ili
> tail > dail
> tai^ > dai^


▪︎AIZTO
•cuchillo

A.
0.
< *TAIL ZAN DOŔ DAUAN

•Que Corta Muy Lo Que Más.
•Que es El Que Más Corta.

0.
< *TAIL ZAN DOŔ DAUAN
1.
> *DAI^ ZE^ TO^ REIE^
2.
> *RAΠ ZÎ TÔ (^IIÎ)
3.
> *^AÎZ(Î)TÔ
4.
> ÂÎZTÔ




▪︎IGITAI
•hoz
(no viene de "higi tail" : cortar moviendo, como parecía)

0.
< *ZAN GARA TAIL KOŔ DEN

•Que es Adecuada para Cortar Muchos Tallos.

0.
< *ZAN GARA TAIL KOŔ DEN
1.
> *ZE^ GE^E TAI^ GU^ RI^
2.
> *^Î GIÎ TAÎ HÎ ^Î
3.
> ÎGĪTAÎ^Î^Î
= ÎGĪTAĪ^



▪︎LAIA
•laya
0.
< *LUŔ HEDA KOŔ ERI ZAN DEN

•Que es gran pincho adecuado para@desplazar la tierra.

0.
< LUŔ HEDA KOŔ ERI ZAN DEN
1.
> *LU^ ÎRA GU^ I^I ZA^ RI^
2.
> *LÎ Î^A  HΠ  Ī ^A ^Î
= *L(Ī)^Â^ĪÂ(Î)
3.
> LÂĪÂ



▪︎AITZUŔ
•azada

0.
< *TAIL EZ HEDA ZAN  LUŔ KOŔ DEN

•Que es adecuada para cortar en tierra de extensión no grande.


0.
< *TAIL EZ HEDA ZAN LUŔ KOŔ DEN
1.
> *RAI^ I^ ^ITE ZE^ RUŔ GUŔ RI^
2.
> *^AÎ Î ÎT(I) Z(Î)^UŔ HUŔ (^Î)
3.
> *ÂĪ^TZŪŔ(^U)Ŕ
4.
> ÂĪTZŪŔŔ  =  ÂĪTZŪŔ



▪︎GOLDE
•arado

0.
< *ZAN LUŔ GOŔ  ORO TAIL KOŔ DEN

•Que es adecuado del todo para cortar mucha tierra dura del todo.


0.
< *ZAN LUŔ GOŔ  ORO TAIL KOŔ DEN
1.
> *ZE^ RUL GO^ ULU DE^ GU^  RI^
2.
> *(^Π ^I^) GŌ(I)LIDÊ HÎ ^Î
3.
> *GŌL(I)DÊ(^Ī^)
4.
> GŌLDÊ



▪︎ILDO
•surco

0.
< *ZUZEN ORO DOŔ DEN LUŔ
MARRA

•Raya en la tierra que es lo más recta del todo.

0.
< *ZUZEN ORO DOŔ DEN LUŔ
MARRA
1.
> *ZIZI^ ULU DO^ RI^ RUL NELE
2.
> *^i^Î IL(I)DÔ ^Î ^I^ HIRI
3.
> *Ī^LDÔ Ī^I^I
= *ĪLDÔ(Ī^)
4.
> ĪLDÔ

▪︎ JORRA
•escardar
(cortar las malas hierbas)

< *IHORRA


0.
< *BAŔ LEHOŔ TAIL DEN


•Que es Cortar las Plantas Secas.

0.
< *BAŔ LEHOŔ TAIL DEN
1.
> *BE^ REHOŔ RAI^ RI^
2.
> *BÎ ^IHOŔ ^A(Î) (^Î)
3.
> *(B)Ī^HORRÂ
4.
(cae b inicial)
> ^ĪHORRÂ
4.1
> *HORR  >  JORRÂ
4.2
> Ī^ORRÂ = YORRÂ = JORRÂ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧