martes, 30 de septiembre de 2025

BIGUN - BERA. Blando. Jatorrizko esanahiak.

 



◇◇◇ 


BIGUN - BERA.
Blando.
Jatorrixko esanahiak. 

☆☆☆


BIGUN
blando 

-Jatorria:
0. zan erraz zapal
goitik behera oro
ahal den. 

-Esanahia:
Que se puede 
aplastar muy fácil
de arriba a abajo del todo. 

-Bilakaera:
0. zan erraz zapal
goitik behera oro
ahal den. 

1. ze irre zebe
guidi uiie uu
ee rin. 

2. zi iR zibi
guri  iiii  uu
ii in 

3. (i) (i) (i)bi
gu(i)  (iiii) uu
(ii)  (i)n 

4. biguuun
  = BIGUN 


♧♧♧


BERA
blando 

-Jatorria:
0. zapal oro erraz ahal den. 

-Esanahia:
Que se puede aplastar 
fácil del todo. 

-Bilakaera:
0. zapal oro erraz ahal den.
1. zebe uru  irre aa  ri
2. ebe (i)ri iR aa  (i)
3. (i)be r(i)  (i)  aa
4. BERA 

Erakarria:
minbera 
< min bera
-blando al dolor
-sensible 

Oharra
Badira beste "bera" pare bat: 

-bera, berbera:
él mismo, ella misma, lo mismo 

-Bera de Bidasoa.
Hiria Nafarroan. 

(Aztertuta jada blog honetan, 
eta beste sarrera batean 
dagokiona azalduta).


♧◇♧
@fga51
♧◇♧

domingo, 28 de septiembre de 2025

EGARRI - GOSE - EDAN - JAN. Sed - Hambre - Beber - Comer. Jatorrizko esanahiak.

 



◇◇◇ 


EGARRI - GOSE - EDAN - JAN.
Sed - Hambre - Beber - Comer.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 


EGARRI   (izan)
Sed, tener sed.
0. Edan GaR Oro Den. 
-Que Es Anhelo 
Todo Ardiente de Beber.
1. Ide Garr Uu Ri
2. Ire Garr Ii  I
3. (i)egarriii
4. EGARRI


♧♧♧


GOSE  (izan).
Hambre, tener hambre.
0. Jan GaR Oso Den.
-Que es Anhelo
Muy Ardiente de Comer.
1. ie Ga Usu re
2. (ii) Ga  Usu E
3. Gaus(i)e
4. GOSE 

♧♧♧


EDAN
Beber
0. Aho Is Barrura Heda Arazi Den.
-Que es Hacer Fluir Adentro
el Líquido de la Boca.
1. Eu i mElurE EDA AAz riN
2. ei nerie eda aa  in
3. ehee  eda aa n
4. eeeedaaan
  =  EDAN


♧♧♧


JAN 
< *IHAN
Comer
0. Aho Gi Barrura
Heda Arazi Den.
-Que es Hacer Desplazar Adentro
el Alimento de la Boca.
1. eu hi  melue
HirA AAz riN 

2. II I nIrII
h(i)a aa (i)n 

3. III   hIII
HAAAN 

4. IIIIII-HAAAN 

=  Y-HAN 

5.1  Y-AN > JAN
(iiiiii = y = j suave) 

5.2  HAN > JAN
(h aspirada = j  fuerte)


♧◇♧
@fga51
♧◇♧



OSTU / OHOSTU. Robar. Jatorrizko esanahia.

 


◇◇◇ 

OSTU / OHOSTU.
Robar.
Jatorrizko esanahia. 

Jatorria:
0. ORO KEN OSO DOR DEN. 

Esanahia:
-QUE ES QUITAR MUY LO MÁS DEL TODO.
-QUITAR POR COMPLETO.
-ROBAR. 

Bilakaera:
0. ORO KEN OSO DOR DEN.
1. OO  GE  OSO TU  RI
2. OO  H(I)  OSU  TU  (I)
3. OO H  OS(U) TU
4. OHOSTU
5. OOSTU  =  OSTU

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


sábado, 27 de septiembre de 2025

HARAGI. Carne. Jatorrizko esanahia.

 




◇◇◇

HARAGI.
Carne.
Jatorrizko esanahia.

Jatorria:
0. KAR ORO ZAN GI DEN. 

Esanahia:
-QUE ES ALIMENTO MUY SÓLIDO DEL TODO. 

Bilakaera:
0. KAR ORO ZAN GI DEN.
1. GA  URU  HAN GI  DI.
2. HA  IRI  A  GI  RI.
3. HA  R  A  GI  I.
=  HARAGI.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧


TXAPITULA. Buhardilla. (Lehio edo Ganbara modura). Jatorrizko esanahia.

 





◇◇◇


TXAPITULA.
Buhardilla.
(Lehio edo Ganbara modura).
Jatorrizko esanahia. 

Jatorria:
0. eTXeko teilAtuAren BEHEan 
gain heDA ORO maiLA den. 

Esanahia:
-Que es el Piso 
Extendido Encima Del Todo
Debajo del Tejado de la Casa. 

Bilakaera:
0. eTXeko teilAtuAren BEHEan 
gain heDA ORO maiLA den. 

1. iTXigu  derAduAi  PIIE
GE ITe  UU  neLA ri. 

2. TXihu  riAriA  PIII
HI ITi UU hiLA  (i) 

3. TX(ii)  (i)A(i)A  PIII
I  IT(i)  UU  (i)LA  

4. TXAAPIIIIITUULA
=  TXAPITULA 

♧◇♧
@fga51
♧◇♧





viernes, 26 de septiembre de 2025

ALDAKA. Cadera. Jatorrizko Esanahia.

 





◇◇◇ 


ALDAKA.
Cadera.
Jatorrizko Esanahia. 

Jatorria:
0. ALDERA HEDA HANKAREN GAINEAN
DEN HEZUR. 

Esanahia:
HUESO QUE ESTÁ ENCIMA DE LA PIERNA
DESPLAZADO HACIA EL COSTADO. 

Bilakaera:
0. ALDERA HEDA HANKAREN GAINEAN
DEN HEZUR. 

1. ALIE  IDA  AKAI  HENIE
RE  IZI. 

2. ALE DA AKA  (IHII)
(I)  (II). 

3. AL(E)DAAKA. 

4. ALDAKA.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


BURUNDA. Valle del NO de Nafarroa en la Sakana. Jatorrizko esanahia.

 





◇◇◇ 


BURUNDA.
Valle del NO de Nafarroa en la Sakana.
Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

BURUNDA.
Valle del extremo del valle de la Sakana.
En la Burunda está Altsasu / Alsasua. 

Jatorria:
0. SAKANA BURUAN DEN HEDA HARAN. 

Esanahia:
-VALLE QUE SE EXTIENDE
EN EL EXTREMO DE LA SAKANA. 

(La Sakana es el valle mayor que  forman tres valles: Burunda, Ergoiena y Arakil.) 

Bilakaera:
0. SAKANA BURUAN DEN HEDA HARAN.
1. ZEGENE  BURUE  RIN IDA AA.
2. (IHIHI) BURUI IN DA AA
3. BURU(II)NDAAA
4. BURUNDA


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


SAKANA. Harana. Nafarroa. Jatorrizko esanahia.

 









◇◇◇


SAKANA
Harana.
Nafarroa. 

Sakana Nafarroa Garaiko eskualde bat da, Euskal Herrian kokatuta. Eskualde hau herrialdearen ipar-mendebaldean dago, Aralar, iparraldean, eta Urbasa eta Andimendi mendilerroen artean hedatzen den korridore naturalean, hegoaldean, mendebaldetik ekialdera Arakil ibaiak zeharkatzen duena. Hiru haranetan banatuta dago: 
Burunda, Aranatzaldea eta Arakil.


Valle navarro fronterizo con Gipuzkoa por Aralar y con Araba por la Lautada.
Entre la sierra de Aralar al norte y las sierras de Urbasa y Andia al Sur.
Sakana tiene tres partes:
Burunda - Ergoiena - Arakil.
En la Burunda está Altsasu / Alsasua. 

Fronteriza Bárdulo-Vascona en la antigüedad.
Fronteriza desde el siglo XIII en que Araba y Gipuzkoa fueron tomadas por Castilla y 
Sakana permaneció en Nafarroa, que a su vez fue invadida por Castilla en 1512 y dejó de ser reino en 1841 /1876.


☆☆☆


SAKANA 

A.
Jatorria:
0. OSO HEDA MUGAN DEN HARANA. 

Esanahia:
-EL VALLE QUE ESTÁ MUY DESPLAZADO
EN LA FRONTERA. 

O bien: 

-VALLE MUY FRONTERIZO.


Bilakaera:
0. OSO HEDA MUGAN DEN HARANA.
1. USU  ERA  NUGA  RI AANA.
2. (I)S(I)   (I)A   (HI)GA  (I)  AANA.
3. SAGAAANA
4. SAKANA

B.
SAKANA
0. SAKON HARANA
Valle profundo
> SAKANA
Demasiado fácil, porque con sena vasca sería: HARAN SAKONA.

♧◇♧
@fga51
♧◇♧






ALTSASU / ALSASUA. Burunda. Sakana. Nafarroa. Jatorrizko esanahia.

 







◇◇◇ 


ALTSASU / ALSASUA.
Burunda.
Sakana.
Nafarroa.
Jatorrizko esanahia. 

☆☆☆ 

-Jatorria:
ALTSASU / ALSASUA.
BURUNDA.
SAKANA.
NAFARROA.
Jatorrizko esanahia. 

Erdi Aroko testuetan 
Alssaltssu eta Alsassua 
formekin agertzen da. 

Dicen que viene de:
haltz-a tsu / su:
lugar de alisos
o sauce fuego-quemado
Obviamente no es cierto,
no tiene sentido semántico 
ni sena euskérica.
Cosas que dicen los académicos 
especialistas cuando no saben e 
inventan por no recordar que
los topónimos euskéricos
indican ubicación y o función
y luego se aglutinan sin permanecer
tal cual. 

Altsasu / Alsasua
Alssaltssu / Alsassua 

ALSSALTSSU
ALaSSALaTSSUa
ALSSALTSSUA
ALSSATSSUA
ALTSATSU
ALSASUA


ALaSSALaTSSUa 

0. HARAN OSO ZAN AURREAN
HEDA OSO  
ATZEKO MUGAN
DEN HERRI. 

(Altsasu está en la Burunda 
que es la parte delantera
del valle de la Sakana,
en la parte trasera al oeste de Nafarroa
y de Pamplona, ante la muga con Araba
que pasó a ser  tomada por Castilla.) 

-Esanahia:
PUEBLO QUE ESTÁ
MUY DESPLAZADO EN LA FRONTERA TRASERA 
(Nafarroa/Pamplona - Araba/Castilla)
MUY MUCHO DELANTE DEL VALLE.
(de la Burunda / de la Sakana)


-Bilakaera: 

ALaSSALaTSSUa 
ALTSASU 
ALSASUA 

0. HARAN OSO ZAN AURREAN
HEDA OSO  
ATZEKO MUGAN
DEN HERRI. 

1. ALA  USU  ZA  ARREA
ITE  USU  
ESIHU  NUHA
RI  IR 

2. ALA (I)S(I)SA  AL(I)A
(I)T(I) (I)S(I)  
(I)S(I)U  HUA
(I)  (I) 

3. ALASSAALA
TS
SUUA 

= AL(A)SSAAL(A)TSSUU(A)  (jatorria) 

4.1 ALSSALTSSU(A)  (erdi aroko euskera)
4.2  ALTSATSU  (euskera actual)
4.3 ALSASUA  (cast.)


♧◇♧
@fga51
♧◇♧






jueves, 25 de septiembre de 2025

GERRI. Cintura. Jatorrizko Esanahia.

 



◇◇◇ 


GERRI.
Cintura.
Jatorrizko Esanahia. 

Jatorria:
0. ALDAKEN  GAINEAN  DEN
HEDA DOR ORO INGURUAN.


Esanahia:
QUE ESTÁ SOBRE LAS CADERAS
EXTENDIDA DEL TODO
LO MÁS ALREDEDOR.


Bilakaera:
0. ALDAKEN  GAINEAN  DEN
HEDA DOR ORO INGURUAN.


1. EREGE  GANIA  RI
IRA RURR UU IGIRIE. 

2. (II)GE  GEH(I)E  (I)
(I)E  (I)RR II  IHIII 

3. GEHEHERRIIIHIII 

4. GEEERRIIIIII
= GERRI 

Erakarria:
gerriko : cinturón, faja.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


DURANGO - ANBOTO. Bizkaia. Jatorrizko esanahiak.

 







◇◇◇ 

DURANGO - ANBOTO.
Bizkaia.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆

DURANGO
Antes Tabira, actual barrio.
Durango se llamaba a todo el Duranguesado. 
-Erdi Aroan (jatorria)
DURANGO =  Duranguesado.
TABIRA de Durango =Villa. 

-Oraingoan:
Durangoaldea / DURANGUESADO  = Comarca.
DURANGO = Villa.
TABIRA  = Auzoa, Barrio. 

DURANGO 

A. aukera laburra.
DURANGO.
Duranguesado.
0. DOR ORO ZAN GOI.
-CUMBRES TODAS MUY ALTAS.
1. DU URU AN GO
2. DURANGO 

B.  aukera zabala.
DURANGO.
Duranguesado.
(Valle entre las sierras de Anboto,Oiz
y Elgeta-Udalatx).
Jatorria:
0. DOR ORO HEDA ZAN GOI ATX ARTEAN DEN HARAN.
(haitz = atx (B))
Esanahia:
-VALLE QUE ESTÁ ENTRE MUY ALTAS CUMBRES ROCOSAS TODO EXTENSAS.
-VALLE QUE ESTÁ ENTRE GRANDES SIERRAS
ALTAS Y ROCOSAS
(Anbotoko, Oizko eta Udalatx-Elgetako Mendilerroak)
Bilakaera:
0. Dor Oro Heda Zan Goi Atx
Artean Den Haran.
1. Do  oo  (i)ra han go  etz
edie ri  ee
2. Du uu  ra an go (i)(z)
i(r)ii i ii
3. DURANGO(I)
4. DURANGO
Oharra:
El análisis podría resultar tanto en
un Durango como en un Turanko:
cuestión fonética, no semántica,
en la que hay múltiples ejemplos
de alternancias de tipo:
to/do - tu/du - go/ko - gi/ki.


♧♧♧


ANBOTO
Alta cumbre rocosa o peña en Bizkaia,
en la sierra de su nombre en Durangaldea
o Duranguesado.
Enfrente del macizo de Oiz.
Contempla valles del Duranguesado 
en la cuenca del Ibaizabal y las limítrofes de Gipuzkoa por Udalaitz / Udalatx en el alto y bajo Deba, así como Araba por Aramaiona/ Aramaio desde Otxandiano / Otxandio tras Urkiola.
Bizkaia, Gipuzkoa y Araba se unen  en la muga trifinium de Besaide, sobre Elorrio, en una gran campa que cierra el valle de Arrazola, viendo Anboto, Udalatx y Aramaio. 

(Entre  Ar. / Bizk. / Gip., desde Urkiola hasta Besaide -Udalatx / Udalaitz:
Durango, Abadiño, Elorrio, Urkiola, Otxandiano - Arrasate - Alto Deba / Valle de Leintz / Leniz, Aramaio / Aramaiona y casi
empalma con Gorbeia - Arratia, baita Mendilerroak Ibaizabalen bi aldeetan
Bilboraino.)


Jatorria:
0. HARAN  BEHA ORO  DEN  DOR. 

Esanahia:
CUMBRE QUE CONTEMPLA TODOS LOS VALLES. 

Bilakaera:
0. HARAN  BEHA ORO  DEN  DOR.
1. AAN  BIE  OO  RI  TOR
2. AAN B(II)  OO (I) TO
3. AANBOOTO
= ANBOTO


♧◇♧
@fga51
♧◇♧






miércoles, 24 de septiembre de 2025

SAMA - IDUN  (B). Cuello, Pescuezo. Jatorrizko esanahiak.

 






◇◇◇ 


SAMA - IDUN  (B).
Cuello, Pescuezo.
Jatorrizko esanahiak. 

☆☆☆ 

SAMA  (B).
Cuello, Pescuezo. 

Oharra:
Ez nahastu: Zama: Carga. 

Jatorria:
0. OSO HEDA BURU BEHERA DEN. 

Esanahia:
-LO QUE ESTÁ MUY EXTENDIDO 
HACIA ABAJO DE LA CABEZA. 

Bilakaera:
0. odo heda buru behera den
1. usu ira muu miia ri
2. (i)s(i) (i)a  m(ii)  m(ii)a (i)
3. s a m ma  
4. SAMA


♧♧♧


IDUN  (B).
Cuello, Pescuezo. 

Jatorria:
0. BURU BEHERA HEDA ORO DEN. 

Esanahia:
-LO QUE ESTÁ TODO EXTENDIDO
HACIA ABAJO DE LA CABEZA. 

Bilakaera:
0. buru behera heda oro den
1. buu  biie ide uu rin
2. bii biii  d(i)  uu  (i)n 
3. (b)iuiduun
4. iiiduun = IDUN 

Ondorio:
Sama eta Idunak jatorri berbera dute.
Batek osoz, besteak oroz.
Esanahi berdina.
Bilakaerak, hurrenkera ezberdinez, 
hitz ezberdinak ematen ditu.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


GIHAR. Músculo. Carne Magra. Jatorrizko Esanahia.

 




◇◇◇ 


GihaR.
Músculo.
Carne Magra.
Jatorrizko Esanahia. 

☆☆☆


-Jatorria:
0. Haragi  IhaR. 

-Esanahia:
Carne Magra / Seca / Fibrosa. 

-Bilakaera:
0. Haragi  IhaR.
1. Eegi ihaR.
2. (Ii)GiihaR
3. GihaR 

-Artikuluarekin:
       - Giharra - 

-Erakarria:
Gihar - ehuna:
Tejido muscular.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧


martes, 23 de septiembre de 2025

Ur , Ur-a. Agua: H2O. Jatorrizko esanahia.





◇◇◇ 

Ur , Ur-a.
Agua: H2O.
Jatorrizko esanahia. 

Ez da erro bat, erroa "is"  da.
Ura (H2O)  "is"  zehatz bat da. 

Beste erro batzuk:
iz : luz natural.
is : fluido, líquido, gas, coloide.
Lo que fluye y puede cambiar
de forma; su contrario es:
"kaR": sólido, duro;
de donde vienen:
haitz < kaR heda zan  
> ga ite ze > ha i ti zi > haitz
(peña inmóvil : muy extensa)
harri < kaR oro den
> garr uu ri > harr ii i = harri
(piedra : suelta y móvil) 

☆☆☆ 

Ur / Ur-a 

-Jatorria:
0. Is GaR Oro Den. 

-Esanahia:
Líquido que es 
Transparente del Todo. 

-Bilakaera:
0. is gaR oro den.
1. iz ge uu ri.
2. i hi  uu r.
3. (i) (i) uur.
4. Ur ~ (Ur-a). 

-Oharra
Ez nahastu:
Ur ~ Ura : agua.
HUR - HURRA : avellana.


♧◇♧
@fga51
♧◇♧