El significado de BIARRITZ y ZARAUTZ en Euskal Herria : Un caso de simetría identitaria en los nombres y en la realidad geográfica.

 

◇◇◇

▪︎BIARRITZ < > MIARRITZE

•Villa en la costa de Lapurdi, Iparralde, la Euskal Herria del lado Transpirenaico en Aquitania.

▪︎Biarrizko artxiboetan jasotako dokumentu, akta, eta protokolo gehientsuenak 
balearen harrapaketari buruzko aipamenek betetzen dituzte, izan ere, bertakoen jarduera nagusia zen. Horrenbestez, udalaren armarrian balea ageri da, eta bost marinelek osatutako ontzi bat, guztiak ere txapela buruan dutela, arpoia botatzeko prest. Idazkun hau jartzen du:

" Aura, sidus, mare, adjuvant me. "
'Aireak, izarrek eta itsasoak laguntzen didate.'

▪︎XII. mendeaz geroztik, liskar ugari izan dituzte baionarrekin, Ingalaterrako Erresumako erregearekin —Lapurdi haren eskuetan egon zen— eta Baionako apezpikuarekin. Ia auzi guztiek baleen harrapaketarekin zerikusia zuten. 
1284an Lapurdiko agintari eta Akitaniako dukeak Biarritzi baleak harrapatzeko eskubidea aitortu zion, balea bakoitzeko 10 libera ordainduz gero, katedralari eman beharreko hamarrenez gain.

▪︎Erdi Aroan, eta Aro Modernoaren 
hastapenetan ere bai, talaiariak Biarrizko portuko La Humade dorretik begiztatzen zuten itsasoa, balea noiz ikusiko. Ikustea lortuz gero, herrikideei albiste ona jakinarazteko, lasto bustia erretzen zuten, kea nabarmena izan zedin. Dorre hura bota zuten, ordea. Balea‑harrapaketaren eszena horiek errealismo handiz kontatu zituen Andrea Navagerok, Biarritzen 1528an egon zen bidaiari eta idazleak.

▪︎XVI. mendean, baleak inguru hauetan pairatzen zituzten erasoengatik‑edo beste leku batzuetara al­de egin zutenean, Lapurdiko balea‑harrapatzaileek 
Atlantikoa zeharkatu zuten haien atzetik, eta Labrador penintsulan eta Ternuan
denboraldi batzuk egiten zituzten. Gero, Ternuan bakailaoa harrapatzen hasi ziren, baleen ordez. Mende bat geroago, Amerikako kostal­dean arrantzatzeko debekuagatik, eta ingelesen eta holandarren konpetentzia gogorraren ondorioz, Biarrizko arrantza‑ontziak urritzen hasi ziren eta gaur egun ia ez dago arrantza‑jarduerarik.
Lapurtarren Biltzarrean parte hartu zuen 1790 arte.
Herriko lehendabiziko itsasargia 1650ean eraiki zuten.


¤ Etimología

Biarritz toponimoak itxura hauek izan ditu:

• Bearidz, Bearriz, Beariz, Beiarriz 
eta Bearridz 
(1186, XII. mendea eta 1261 hurrenez hurren, Baionako eskutitzak)

• Bearridz eta Bearrits 
(1281 eta 1338, Gaskoiniako paperak)

• Bearritz 
(1498, Baionako kapitulua,)

• Sanctus Martinus de Biarriz 
(1689, Baionako elizbarrutiaren kolazioa)

eta

• Biarrits 
(1863, Raymondek aipatua.)

▪︎Aipamen zaharrenetakoa kartularioan ageri da (Baionako Urrezko liburua, 1186koa) Bearids idazten dute, eta urte batzuk beranduago Beiarrids.

Hasierako hirigunea hegoal­dean zegoen, goial­dean eta barrual­dera, San Martin eliza dagoen tokian, hura da, izan ere, zaharrena.

•Hona hemen proposamenak:

•Bearids  (1186)
•Beiarrids  (1261)

▪︎OPCIÓN A

•Bearids  (1186)
•Beiarrids  (1261)


0.
< [*BEHA AURRE HEDA ITSAS DEN HIRI ]

¤ Significado

•[ Villa que está mirando adelante extensamente ]

•[ Villa que esta mirando delante extensamente al mar ]

¤ Evolución fonética y aglutinación

1.
> *BEÂ ARRE ÎDE RÎ TSE ÎÎ

2.
> *BEÂARRIÎDIÎTSE(Ī)

3.
3.1
> *BEĀRĪDĪTSE <> *BEÃRĪDĪSI
> [ BEĀRĪDS  (1186) ]

3.2
> *BEÂARRIÎDIÎTSE  (2.)
> *BEÊARRĪDĪTSE <> BEÊARRĪDĪSI
> [ BEÎARRĪDS  (1261) ]

4.
*BEÊARRĪDĪTSE  (3.2)
> *BĪARRĪRĪTSE
> *BĪARRI^ĪTSE
> *BĪARRĪTSE

4.1
> *BĪARRĪTSI
> [ BĪARRĪTZ ]
Actual.

4.2
> [ MĪARRĪTSE <> MĪARRĪTZE ]
Actual Euskera.


▪︎OPCIÓN B

•Bearids  (1186)
•Beiarrids  (1261)

¤ Etimología

0.
< [*BEHA ORO HEDA ITSAS DEN HIRI ]

¤ Significado

•[ Villa Que Está Mirando Todo Extensamente al Mar ]

¤ Evolución fonética y aglutinación

▪︎Fases

•Bearids  (1186)
•Beiarrids  (1261)

0.
< *BEHA ORO HEDA ITSAS DEN HIRI

1.
> *BEÂ URU ÎDE ITSÊ RÊ Î^I

2.
> *BEÂRUÎDEITSÊ^ÊĪ

2.1
> *BEÂRĪDĪTSĒ
> *BEÂRĪDĪSĪ
> [ BEÂRIDS (1186) ]

2.2
> *BEÂRĪDĪTSĒ  (2.1)
> *BEÂRIRĪTSĒ
> (*BEÂRRĪTSĒ ) <> *BEÂRRĪTS(Ī)
~ [ BEÂRRĪTS <> BE(I)ÂRRĪDS  (1261) ]

3.
*BEÂRRĪTSĒ (2.2)
> (*BIÂRRĪTSE )

3.1
> [ BIÂRRĪTS <> BIÂRRĪTZ ]
Actual.

3.2
> [ MIÂRRĪTSE <> MIÂRRĪTZE ]

♧♧♧


▪︎ZARAUTZ

▪︎Zarautz Gipuzkoako kostaldearen erdialdeko udalerri bat da, Urola Kosta eskualdeko udalerririk handiena. Turismoa eta merkataritza ditu ekonomia jarduera nagusiak. 
Uda garaian Zarauzko hondartza egunero beteta egoten da, 2.8 kilometro luze denez, Euskal Autonomia Erkidegoko 
luzeena da eta Euskal Herriko kostako 
bigarren luzeena, Hendaiako Ondarraitz
hondartzaren ondoren.

▪︎Zarauzko Herriko Barran orain dela 6.000 urteko nekazaritza aztarna aurkitu zen, Euskal Herrian ezagutzen den zaharrena.

▪︎V. mendean, erromatar boterearen desagerpenarekin batera, euskal lurretan antolaketa aldatu zen. VI. mendeko estratuetan, aurpegi bakarreko bi aizto aurkitu dira, garai horretako lurperatzeei lotuta agertu ohi den objektu sakramentala, baina baliteke objektu hauek zaharragoak izatea eta bertan egotea lurrak mugitu zirelako. Ez dago argi ea erromatar garaiko eraikinak erabiltzen jarraitu ote zituzten, edo soilik lurperatzeak egiteko erabiltzen ote ziren eta inguruko beste nonbaiten bizi. Edonola ere, VIII. mendearen amaieratik XI. mendearen amaierara arte, hilerri bat zegoen gaur egungo elizaren kanpoaldean eta, beraz, litekeena da elizarekin batera eraiki zutela, hilobi guztiak lerrokaturik baitaude kanpoko hormarekiko. Beraz, VIII. mendean, akaso lehendik bizileku egonkorrak zeuden leku batean, herri bat sortu zen eta, mendearen amaieran, eliza bat eraiki zuten.

▪︎1237an hiribildu titulua eman bazitzaion ere, historialariek Fernando III.a Gaztelakoak sinatutako dokumentuan zehazten dela foruaren berrespena adierazi ohi dute. Horrenbestez, badakigu data horren aurretik bazegoela zarauztar herriguneren bat, Zarautz etxe boteretsua bazegoen bezalaxe, haren ikurritzei jarraiki: Zarautz baino lehenago Zarautz. Elizaren inguruan berriki egindako indusketek hala zela berretsi dute.

▪︎Mendeetan, hiribilduko biztanleen bizimoduak nekazaritza eta arrantza izan zituen oinarri. XIV. mendearen amaieran, Getariarekin batasun ofiziala itundu zen Zarautzek; baina laburra izan zen, eta bien arteko liskar franko izan zituzten, agian getariarrek ere antzeko interesak defendatzen zituztelako.

▪︎Kondairaren arabera, gaur egun jada inongo aztarnarik gelditzen ez den Zarauzko ontzioletan Joan Sebastian Elkano getariar itsasgizonaren agindupean lehenbizikoz munduari itzulingurua eman zion Victoria ontzia eraiki omen zen.

▪︎Bitxia badaere, Gaztelako 
errege‑erreginek Zarautzi foruak harrapatutako balea bakoitzaren zati baten truke eman ziz­kioten. Okel zati hori ateratzeko, balea luzetara ebakitzen zuten, burutik isatsera. Zarauztarrek erakutsi zuten baleak harrapatzen oso trebeak zirela. Arrantzale‑kofradiaren aktetan ageri da 55 balea harrapatu zituztela 
1636tik 1801era bitartean.
Halaber, alegiaz­ko kontakizunetan azaltzen dute arpoiaz zauritutako beste balea batzuen ihesa. Hortaz, ez da harritzekoa antzinako udal‑armarriaren hirugarren kuartelean balea agertzea.

▪︎Horren ildotik, Zarautz‑Ganboa etxeko ateburuan (Azara kaleko 4. zenbakian) artistaren batek xaloki zizelkatu zuen balea-harrapaketaren eszena, ziur asko etxe horretan jaiotako seme baten lanbidearen gorazarretan. Ganboa kapitain balea‑harrapatzaile hark, gainera, abizena emanzion Kanadako 

Labrador penintsulako golko bati.
Zarauz­ko arrantzaleek, ordea, ez zuten babes‑porturik, eta hondartzan bertan lehorreratzen zituzten ontziak.

▪︎XVI. mendea arte arrantzan jardun zuten zarauztarrek, bereziki balearen harrapaketan. Animalia hori Bizkaiko golkotik galdutakoan, bestelako zereginetan hasi ziren biztanleak, hala nola nekazaritzan, ehungintzan, altzarigintzan eta itsasontzien eraikuntzan.


¤ Etimología

"Izena Zarautz familia ganboatarrari 

zor dio, hasiera batean Santa Maria elizaren kanpandorrearen jabea eta, beranduago, Torre Luzearen jabe izan zen familia."

De algún sitio saldría su apellido.

•Hona hemen proposamena:

0.
< [*ZAN BEHA HEDA ORO ITSAS DAN HIRI ]


¤ Significado


•[ Villa Que Está Mirando Muy Extensamente a Todo el Mar ]


¤ Evolución fonética y aglutinación

▪︎Fases

1.
> *ZAN BIÊ ÊRA U^U ITSÊ RÊ Î^I

2.
(nb > m)
> *ZAMĒRAŪTSÊ^Ê(Ī)

3.
> *ZANERAŪTSĒ
> *ZAHERAÛTSĒ
> *ZA(Ê)RAÛTS(Ē)

4.
(caen las e lenis/débiles)
> [ ZARAÛTS <> ZARAÛTZ ]


¤ Nota

Biarritz y Zarautz tienen ambas una posición similar ante el mar, con dos grandes playas ante el mar, mucha extensión en llano y muy amplias vistas marinas y ese es básicamente el significado de ambos nombres.
La diferencia actual en la apariencia de sus nombres se debe a dos factores:
1.
Zarautz tenía antes de aglutinarse su nombre el vocablo ZAN  (grande, gran, mucho, muy: *zan den > handî) antes de BEHA (mirar, observar), que es el primer vocablo en el caso de Biarritz, que además en el caso de Zarautz desaparece por la evolución:  nb > m > n > h > vocal nasal.
2.
Biarritz aglutinó su nombre formando y/o conservando una R <> rr fuerte, que no se formó en el caso de Zarautz que solo conservó una r lenis o débil.

▪︎Ambos factores hicieron que ambos nombres no se parezcan tras su aglutinación, pero sus significados y vocablos euskéricos previos a su evolución fonética y aglutinación son similares, lo que indica un mismo sistema semántico y cognitivo (o sea cultural y lingüístico) en sus denominaciones. 

▪︎Tras aglutinarse, se fosilizaron nombres, aparentemente diferentes, que significaban lo mismo.

▪︎Por otro lado, ambas tuvieron evoluciones socioeconómicas parecidas, desde la antigüedad a la modernidad, desde la pesca de ballenas hasta el veraneo para baño y el tomar las aguas de reinas y sus cortes.

▪︎Zarautz tuvo astilleros y ha conservado el euskera más que Biarritz (el turismo de Zarautz es más local y veraniego que el de Biarritz, convertido en segunda residencia de jubilados y burgueses parisinos).

☆

•Ref.:
•Wikipedia
•Etimologías propias de @fga51

◇◇◇