jueves, 27 de abril de 2023

IZARO - INSULA : Sorpresa en las islas y penínsulas del euskera y el latín.

 








◇◇◇


Izaro no viene de ínsula > îsula > îsalu > îzaru > îzaro.

Viene de:

▪︎IZARO
•isla
< *INGURU ITSAS HEDA ORO DEN
•Que el mar se extiende todo por alrededor
> *ÎGIRI TSA^ ÎRA ORO rÎ
> *ÎHI^I TZÂ (Î)^A URO ^Î
> *ÎÎÎ ZÂÂ(I)RO(Î)
> ĪZĀRO



Sorpresa:

▪︎INSULA* (lat.)
•isla

< *INGURU ITSAS ORO HEDA DEN
•Que se extiende tido el mar alrededor
> *INÛÛ TSÊ U^U ÎRA RÎ
> *INÎÎ S(Î) Ū (Î)LA (^Î)
> IN(Ī)SŪLA = INSŪLA

•PAENE INSULA : casi isla
> PENINSULA

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧










AHAL y sus derivados : Sobre el poder, la fuerza y las posibilidades vitales en la mentalidad euskérica arcaica. Orígenes y Significados.

 










◇◇◇



▪︎AHAL

•poder
•fuerza  (~ INDAŔ)
(ahal-men-ak : facultades, dotes, poderes)

0
< * MEN ZAN KAR

•facultad de gran dureza/solidez

> *NÎ HAN GAL
> *HÎ Â^ HAL
> *(^Î)ÂHAL
> ÂHAL

¤ Derivado

AHAL•MEN : facultad, capacidad, potencia, poder



▪︎AHALKE
•vergüenza
•timidez
•sin dureza o solidez de ánimo
0.
< *AHAL GE

•Sin poder/fuerza/dureza-solidez de ánimo.

> AHAL•KE




▪︎LOTSA
•vergüenza
•respeto
•pudor, decencia, recato

0.
< * AHALKE ORO HEDA OSO ZAN

•Todo vergüenza y muy grande.

1.
> *AÂ^GE OLO ÎTE USU HÂ

2.
> *ĒHI ULO TI IS(I) ^Â

3.
> *(Ī^I I)LO TĪSÂ

4.
> *LOT(Ī)SÂ
> LOTSÂ



▪︎ EZIN
•imposibilidad, imposible
•no poder
0.
< *AHAL EZ IZAN

•No tener poder/fuerza.

1.
> *EÊ^ E^ IZEN

2.
> *Ē^(I)ZIN

3.
> ^ĒZIN



▪︎HERABE
•tímido
•vergonzoso

0.
< *AHAL HEDA BEHE (Daun)

•Que tiene la potencia desplazada abajo.

•Que es de baja potencialidad.

1.
> *EÊ^ HERA BEÊ reû

2.
> *(Ī^) HERABĒ (^iî)

3.
> HERABĒ





▪︎NERABE
•adolescente
•sirviente, criado (GN)

0.
< *AHAL ZAN HEDA BEHE daun

•Que tiene muy desplazado abajo su poder/sus posibilidades.

•Que tiene poquísimo poder / posibilidades.

1.
> *EÊ^ HEN HERA BEÊ reû

2.
> (Ī^ Î)N ÊRA BĒ (^iî)

3.
> NÊRABĒ




▪︎ABINER (ibero)
•esclavo

0.
< *AHAL BEHE ZAN HEDA DOR daun

•Que tiene lo más desplazado muy bajo el poder / las posibilidades.

•Que tiene mínimo poder o posibilidades.

1.
> *AÂ^ BEÊ HEN ÎRE RUŔ reû

2.
> *Ā^ BĪ ÎN (Î)^E (^I)Ŕ (^iî)

3.
> ĀBĪNÊŔ




▪︎INDAR
•fuerza

0.
< *ORO ZAN DOŔ DAŔ-DAŔ HEDA DEN

•Que es todo un lo más gran vibrar extenso.
(porque se tiembla o se vibra al hacer gran fuerza física mucho rato)

1.
> *URU HEN RUL RA^-DAŔ ÎRE RÎ

2.
> *I^I ÎN (^I^) ^Ê-DAŔ (Î^I ^Î)

3.
> *^ĪN(Î)DAŔ

4.
> ^ĪNDAŔ


◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧








Donde la exactitud etimológica se muestra "per se" es en los paralelismos conceptuales de palabras diferentes, porqe ahí se acaban las dudas o la presunción de casualidad y/o imaginación :  HARAGI - GOSE - EGARRI - ASE - IRAUN.

 



◇◇◇



▪︎HARAGI
•carne

0.
< *ZAN DIRAUN GOSE GE IZAN DEN JAKI ( < JAN GI : materia de comer : alimento)

•Que es el alimento que dura mucho sin tener hambre.

0.
< *ZAN DIRAUN GOSE GE IZAN DEN JAKI

1.
> HAN RIRAÛ HUSI GI  IZÊ  RÎ IEGI

2.
> *H (^I)RA(Î) (Î)SI  GΠ I^Π ^Π IIGI

3.
> *HÂRASIGĪGI

4.
> *HÂRAZ(I)GĪHI

5.
> HÂRA(Z)GĪÎ

6.
> HÂRÂGĪ





▪︎GOSE
•hambre

0.
< *JAN GE ZAN MIN ORO DOR OSO HEDA DEN

•Que es el más muy extenso del todo dolor grande sin comer.

0.
< *JAN GE ZAN MIN ORO DOŔ OSO HEDA DEN

1.
> *IÊ GI HÊ NÎ O^O ROL USU ÎRE RÎ

2.
> *(IÎ) GI ^Î HÎ Ō ^OL (I)SI Î^E (^Î)

3.
> *GI Î Î Ō Ô^ SĪÊ
= *G(Ī)ŌSĪÊ

4.
> *GŌS(Ī)Ê
> GŌSÊ




▪︎EGARRI
•sed

0.
< *EDAN GE ZAN MiN ORO DOR HEDA DEN

•Que es el más extenso del todo dolor grande sin beber.

0.
< *EDAN GE ZAN MiN ORO DOŔ HEDA DEN

1.
> *IRÊ GE HÂ NÎ U^U RUŔ ÎRE RÎ

2.
> *(I)^Ê G(I) ^Â HÎ I^I ^IŔ Î^I ^Î

3.
> *ÊGÂ Î Ī ÎRRĪ^
= *ÊGÂ(Ī)RRĪ

4.
> ÊGÂRRĪ




▪︎ASE
•saciado-a

0.
< *ZAN GOSE GE IZAN DEN

•Que es gran sin tener hambre.

0.
< *ZAN GOSE GE IZAN DEN

1.
> *HÂ HUSE HE IZÊ RÊ

2.
> *^Â (Î)SE Ê (I)^Ê ^Ê

3.
> ÂSĒ^




▪︎ IRAUN
•durar

0.
< *HEDA ALDI DOR DEN

•Que es extenderse lo más de tiempo.

1.
> *ÎRA A^RI RUL RIN

2.
> *ÎRA Â^I ^U^ ^IN
= *ÎRĀ(Î)Û(Î)N

3.
> ÎRĀÛN

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧





MIN - BIZI - HIL, dolor, vivir /vivo/agudo, morir y muerto : orígenes y significados euskéricos, etimologías.

 







◇◇◇



▪︎MIN
•dolor, pesar, sufrimiento
•nostalgia, añoranza
•deseo, ansia, anhelo
•agudo, intenso
•picante, agrio, amargo
•íntimo, entrañable

0.
< *BARRU GOGO ZAN ERI DEN

•Que es interno gran mal del alma.

1.
> *MELU HUHU HEN E^I RIN

2.
> *MIRI ^I^I  Î^ I^I  ^IN

3.
> MI^I Î Î Î I Î ÎN

= M^Ī^N


KAU M^Ī^N KEBEN !
> Hau min-a hemen





▪︎BIZI
•vivo, vivir
< *BEHA IZ DEN
•Que mira la luz del sol
> *BIÊ IZ RÎ
> *BIÎ IZ ^Î
> BĪZÎ




▪︎HIL
•muerto, morir
< *GE BIZI ORO
•Sin vivir total
> *GI MIZI ULU
> *HI NIZ ILI
> *HI NI^ IL = *HINĪL
> *HIHĪL > HI^ĪL > HĪL

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧











GOI - BENE > BEHE - GAIN - AZPI - JAITSI / JATSI / JATS - IGO - JETZI - ERRAPE : Orígenes y Significados.

 









◇◇◇



▪︎GOI
•alto, arriba
0.
< *EKUS ORO AHAL DA NON
•Donde se puede ver todo
> *IKU^ O^O EÊ^ RE NÛ
> *K(Î) Ō Ī^ ^I HÎ
> *KŌĪ^Î^Î
> GŌĪ^




▪︎BENE > BEHE
•bajo, abajo
< *BEHA ZAN EZIN DA NON
•Donde no se puede mirar mucho

> *BIÊ HEN EZÎ RE NÛ
> *BÊ ÊN EZ ^E HÎ
> *BĒ^NE^Ê  (^Î)
> BĒNĒ > BĒHĒ




▪︎GAIN
•encima
< *GOI HEDA ZAN
•Arriba muy extendido
•Arriba y mucho
•Encima
> *GUI ÊRA HEN
> *GII Î^A ÎN = G(Ī)AÎN
> GAÎN




▪︎AZPI
•debajo
< *HEDA ZAN BEHE
•Abajo muy desplazado
•Desplazado muy abajo
•Debajo
> *ÊRA ZÊ BIÎ
> *(Î)^A ZÎ PĪ
> *ÂZ(Î)PĪ
> ÂZPĪ



▪︎JAITSI <> JATSI <> JATS
•bajar
0.
< *GOI ZAN HEDA OSO BEHE

•De muy arriba desplazar(se) a muy abajo

1.
> *HUI HÂ ÎTE USU MIÎ
2.
> *ÎI HÂ ÎTI ISI NĪ
3.
> *ĪHÂÎTSĪHĪ
4.
> *ĪHÂÎTSĪ^Ī = ĪHÂÎTSĪ > HÂÎTSĪ
5.
> JÂÎTSĪ > JÂTSĪ > JÂTS



▪︎IGO
•subir
0.
< *BEHE HEDA ZAN GOI

•De abajo desplazar(se) muy arriba

1.
> *BIÎ ÎRE HEN GO
2.
> *BĪ Î^I Î^ GO = *BĪ^GO
3.
(como birao > irao s/ Mitxelena)
> ĪGO



▪︎JETZI
•ordeñar

0.
< *IHETZI
< *ESNE JAISTE ZAN DEN

•Que es gran bajada/descarga de leche.

1.
> *ÊNE IE^TE ZÊ RÎ
2.
> *ÊHE ÊTI ZÎ ^Î
3.
> *ÎHEÊTZIÎÎ = *ÎHĒTZĪ^ > *HĒTZĪ
4.
> JĒTZĪ




▪︎ERRAPE
•ubre
•mamas
•conjunto de mamas

0.
< *Goi Aurre Heda Atze Behe Diren Titi Ilarak

•Filas de mamas que se extienden de delante arriba a detrás abajo.

1.
> *Hui Arre Êra Etz Beê Ri^ê Didi Ire^e^
2.
> *(ÎI) Erri Î^a Iz Pē ^îî riri i^îî
3.
> *Err(ī)âîpē (ī^ ^i^i i^ī^)
4.
> *Errâ(î)pē
5.
> ERRÂPĒ

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧














PORTUGALETE - SERANTES - SANTURTZE / SANTURTZI / SANTURCE - ZIERBENA, en Bizkaia : Orígenes y significados.

 















◇◇◇


▪︎PORTUGALETE

•Villa anterior a Santurce en el cauce final de la Ría del Ibaizabal
en una ladera muy cerca ya de la desembocadura de la Ría y el mar, enfrente en la otra orilla está Areeta.

0.
< *IBAI BURU ORO AURRE DOR - GOI BEHE HEDA - ITSAS ALDE - DAN URI 

• Villa Que Está - Junto al Mar - Extendida De Arriba A Abajo (en la cuesta de una ladera) - en Lo Más Delante del Todo del Extremo de la Ría.

0.
< *IBAI BURU ORO AURRE DOR - GOI BEHE HEDA - ITSAS ALDE - DAN URI 

1.
> *BE MU^U O^O ORRE TUL - GUI MIÎ ÊRA - TZA^ A^RE - TÊ ULI

2.
> *BI NIÎ Ō ORRI TU^ - GII NĪ Î^A
- ZÂ ÂLE - TÊ IL

3.
> *BI HĪ ŌR TÛ - GĪ HĪÂ
- ^Ā^LE - TÊ I^

> B(I^Ī)ŌRTÛG(I^Ī)ÂĀLETÊ

4.
> BŌRTŮGĀLETÊ
> PŌRTÛGĀLETÊ




▪︎SERANTES
Monte cumbre en la desembocadura de la ría del Ibaizabal en el Cantábrico tras la villa de Santurce.


0.
> *GOI DOŔ OSO ZAIN BEHA HEDA ZAN DEN ITSAS


•CUMBRE MUY  ALTA QUE VIGILA MIRANDO EXTENSAMENTE EL MAR ABIERTO (mar que es grande, gran mar).

•MONTE VIGÍA ATALAYERO.


0.
> *GOI DOŔ OSO ZAIN BEHA HEDA ZAN DEN ITSAS

1.
> *HUI RUL USU ZE^ M(I)^E (Î)RA ^AN TE^ TSES

2.
> *^II RI^ IS(I) ^Ê NÊ RA ÂN TÊ SE^

3.
> *(Ī^Î) SÊHÊRĀNTÊS(Ī)

4.
> SÊ^ÊRĀNTÊS

= SĒ^RĀNTÊS





▪︎SANTURTZE <> SANTURTZI
<> SANTURCE
En la desembocadura del Ibaizabal al Cantábrico, gran puerto marítimo bajo el monte Serantes con la villa en cuesta ante el mar.


0.
< *ITSAS ZAN HEDA AURRE GOI ATX ZAN BEHE IBAI AHOAN DEN URI


•VILLA QUE SE EXTIENDE EN LA DESEMBOCADURA DE LA RIA BAJO GRAN PEÑA-MONTE ALTO (Serantes) ANTE EL MAR ABIERTO (gran mar).


0.
< *ITSAS ZAN HEDA AURRE GOI ATX  ZAN BEHE IBAI AHOAN DEN URI

1.
> *TSA^  ^AN  ÎTE  ORRE  HUI ETS  ZEME^E IME  E^UE^  RE^  U^I

2.
> *SÂ ÂN T(I) URRI  ^II ITZ
^ENEÊ (I)NE E(Î)Ê ^Ê (IÎ)

3.
> *SĀ^NTURRĪTZÊHĒHĒĒ^

4.
> SĀNTURR(Ī)TZÊ^Ē^Ē^Ē

> SĀNTUŔTZĒ^

4.1

> SANTURZE = SANTURCE

4.2

> SĀNTUŔTZĪ^





▪︎ZIERBENA
•En la parte occidental de la costa de Bizkaia, pequeño puerto de un pueblo en cuesta o pendiente ante el mar.


0.
< *ITXAS AURRE GOI BEHE ZAN HEDA DEN URI

•Pueblo que se extiende muy de arriba a abajo (muy en cuesta) ante el mar.

1.
> *SE ARRE HUI BEÊ HEN ÊRA RÎ U^I

2.
> *ZI ERRI ÎI BĒ ÊN (Î)^A (^Î IÎ)

3.
> *ZIERR(Ī)BĒNÂ

4.
> ZIERBĒNA

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @ fga51

♧◇♧






















PORTUGALETE en Bizkaia: Significado y Etimología.

 








◇◇◇


▪︎PORTUGALETE

•Bizkaia, Euskal Herria

¤ Kokapena

"Portugaleteherria Ibaizabal 

ibaiaren mendebaldean dago.

 •Mendebaldean, Trapagaran eta 

Ortuella udalerriekin egiten du muga

•Ekialdean, Ibaizabal 

ibaiarekin

•Hegoaldean, Sestaorekin

eta 

•Iparraldean, Santurtzirekin.


Bilboko itsasadarraren 

eta 

Ballonti errekaren artean kokatuta, Portugalete itsasoaren mailatik 70 metro inguruko altueraraino hedatzen da. 

Herriak malda ugari ditu, eta muino batean hazi behar izan zuen industrializazioa gertatzean. 

Herriaren erdigunea, alde zaharra eta udaletxea Ibaizabal ibaiaren ondoko gune lauenean daude."

(Wikipedia)

▪︎PORTUGALETE


¤ Etimologia / Jatorria


0.
< *IBAI BURU ORO AURRE DOR - GOI BEHE HEDA - ITSAS ALDE - DAN URI 


¤ Esanahia

• Villa Que Está - Junto al Mar - Extendida De Arriba A Abajo (en la cuesta de una ladera) - en Lo Más Delante del Todo del Extremo de la Ría.


¤ Bilakaera

0.
< *IBAI BURU ORO AURRE DOR - GOI BEHE HEDA - ITSAS ALDE - DAN URI

1.
> *IBE MU^U O^O ORRE TUL - GUI MIÎ ÎRA - TSÂ A^RE -TÊ ULI

2.
> *BI NĪ Ō OR TU^ - GĪ NĪ Î^A - TZ  ÂLE - TÊ IL

3.
> *BI HĪ ŌR TÛ - GĪ HĪ Â - ZÂ ÂLE - TÊ (I^)

> *B(I^Ī) ŌR TÛ - G(Ī^Ī) Â - ^ĀLE - TÊ

4.

> *BŌRTÛGĀLETÊ

> PŌRTÛGĀLETÊ 



▪︎Erref.:
•Wikipedia (textua)
•Etimologiak @fga51-k eginak

◇◇◇










BEASAIN y ORDIZIA, en el Goierri de Gipuzkoa, en el alto Oria : Orígenes y Significados de sus Nombres.

 






◇◇◇


▪︎BEASAIN

•En el Goierri de Gipuzkoa, en el valle del Oria y conrctado con la alta cuenca del Urola.

"Algunos prestigiosos filólogos como Koldo Mitxelena y Julio Caro Baroja opinan que el nombre de Beasáin (y de otras localidades como Barásoain o Berástegui) están ligados con el nombre vasco medieval Beraxa, ampliamente documentado, siendo por tanto Beasáin un antropónimo. Koldo Mitxelena citaba además el ejemplo de un documento medieval en el que aparecía una persona de Berástegui que se llamaba Beraxa. Mitxelena iba más lejos y pensaba que dicho nombre estaba relacionado con la palabra vasca beratz, que en euskera significa ‘blando’. Según esta hipótesis, beraxa o beratza significaría ‘el blando’, ‘el flojo’, y sería una especia de mote.
En el caso de Beasáin el topónimo estaría originado por un patronímico (en este caso Beraxa) y el sufijo latino -anus, siendo el topónimo original Beraxanus, que fue derivando hasta el actual Beasáin. Esta conversión del sufijo latino -anus en -ain, muy frecuente en la zona vasco-navarra, es una teoría que tuvo asimismo como defensores a Koldo Mitxelena y Julio Caro Baroja."
(Wikipedia)

Todo lo anterior es un cúmulo de despropósitos.

Veamos a continuación su etimología, significado y evolución.


¤ Etimología

La etimología de su toponimia indica su localización o ubicación, como es común en los topónimos euskéricos.

0.
< *ORIA IBAI ATZE GOI HEDA DEN HIRI


¤ Significado

•Villa Que Está Desplazada Atrás Arriba en el Rio Oria.


¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *ORIA IBAI ATZE GOI HEDA DEN HIRI

1.
> *U^IE  BE ATZI HUI  ÎRA RIN (Î^I)

2.
> *(IÎI) BE ASI ÎI Î^A ^IN

3.
> *BEAS(Ī^)ÂÎN

4.
> BEASÂÎN





▪︎ORDIZIA

En el Goierri de Gipuzkoa, adelante de y junto a  Beasain en la cuenca del rio Oria.


¤ Etimología

0.
< *ORIA IBAI AURRE GOI DEN ATZE HEDA HIRI


¤ Significado

•Villa Que Se Extiende Atrás en el Rio Oria Ante lo Alto (lo de Arriba del cauce).


¤ Evolución fonética y aglutinación

0.
< *ORIA IBAI AURRE GOI DEN ATZE HEDA HIRI

1.
> *U^IE BE ORRE HUI DÎ ETZE ÊRA (Î^I)

2.
> *(IÎI) B(I) ORRI ÎI DÎ ITZI Î^A

3.
> *BORR(Ī)DĪTZĪA

4.
> *BORDĪZĪA

(cae la b inicial en palabra de 3 sílabas como en birao > irao según Mitxelena)

> ORDĪZĪA


◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧








ARRAKALA - ABARO - GERIZPE - ITZAL - BABES - TEGI - ATERRI - BARBETXO(~ CHO) - MATORRAL : Origen y significados.




◇◇◇



▪︎ARRAKALA
•raja, hendidura
•grieta, fisura

0
< *AURRE ZAN BEHA GAR  MARRA HEDA DEN

•Extensa raya que se ve claramente muy delante.

1. (nb > m)
> *ARRE HAM(I)Â KA^ NALA ÊRA RÎ
2.
> *ARR(I) ÂNÂ KÂHALA (Î)^A (^Î)
3.
> *ARRÂHÂKÂÂLAÂ
> *ARRÂ^ÂKĀ^LĀ
= ARRĀKĀLĀ




▪︎ABARO
A.
•sombra
•refugio
B.
•monte bajo

A.1
0.
< *GOI HEDA BEHE ZAN ORO DEN

•Que está todo muy debajo de un arriba extenso.

1.

> *HUI ÊRA BI^I HA^ URO RÎ

2.

> *(ÎI Î)^A B(Ī) Â^ IRO (^Î)

3.

> *ÂBÂ(Î)RO

4.

> ÂBÂRO


A.2
O
> *GAIN AZPI HEDA ORO DEN

•Que está todo extenso debajo de (algo) encima.

1.
> *GÊ A^BI ÊRA ORO RÎ

2.

> *HÎ ÂBIÎ^A URO (^Î)

3.

> *(^Î) ÂB(Ī)ÂIRO

4.

> ÂBÂ(I)RO

> ÂBÂRO



B.
0.
< *ZAN BAR BEHE HEDA ORO DEN

•Que es mucha vegetación baja toda extensa.
•Monte bajo.
•Matorral.

1.
> *ZAMA^ BEÊ ÊRA ORO RÎ
2.
> *ZANÂ B(Ī Î)^A URO (^Î)
3.
> *ZAHÂBÂ(I)RO
4.
> *ZÂ^ÂBÂRO = ZĀ^BARO
5.
> *HĀ^BARO
> ^Ā^BARO




▪︎GERIZPE
•sombra
•protección, amparo
•refugio

0.
< *GAIN HEDA AZPI DEN

•Que está debajo de un extenso encima.

《▪︎gain 

< *goi heda zan 

•encima


▪︎azpi 

< *heda zan behe 

•debajo 》

1.
> *GE^ ÎRE EZPI RÊ
2.
> *GÊ RI IZPI ^Ê
3.
> GÊRIZPĒ




▪︎ITZAL
•sombra
•amparo, protección
•prestigio, fama, reputación

A.
0.
< ZEOZER GAIN HEDA ZAN BEHE ORO DEN

•Que está del todo bajo algo extenso encima.

1.
> *ZIUZÎ GÊ ÎTE ZAMIÎ ULU RÎ
2.
> *^II^Î HÎ ÎTI ZANĪ ILI ^Î
3.
> *Ī^ TI ZAHĪL(Ī) > *ĪT(I)ZA^ĪL
4.
> *ĪTZA(Ī)L > ĪTZAL

B.
0.
< *GAIN HEDA ZEOZER ZAN AZPI  ORO DEN

•Que está muy debajo del todo de algo extendido encima.

1.
> *GÊ ÎTE ZIUZE^ ZANE^BI ULU RÎ
2.
> *HÎ ÎTI ZĪZÎ ZAN(Î)BI IL(I^)
3.
> *ĪTZ(Ī)^AMĪL > ĪTZÂNĪL > ĪTZÂHĪL
4.
> *ĪTZÂ(^Ī)L
> ĪTZÂL


▪︎BABES
•protección, amparo, sostén
•ayuda, patrocinio, apoyo
•tutela

0.
< *GOI BEHA BEHE OSO DEN

•Que está completamente bajo una alta mirada de arriba.

1.
> *HUI BIÂ BEÊ USU RÎ
2.
> *(ÎI) BÂ BĒ IS(I ^Î)
3.
> *BÂBĒ(I)S
4.
> BÂBĒS




▪︎TEGI
•cobertizo

0.
< *ZAN HEDA GOI DEN

•Que está muy extendido por arriba.

1.
> *HE^ ÎTE GUI RÎ
2.
> *(^Î Î)TE GII ^Ī
3.
> TEGĪ





▪︎ATERRI <> ATERI
•tiempo escampado


0.
< *ALDI DEN ORO EURI GE

•Que es tiempo todo sin lluvia.

0.
< *ZAN HEDA GOI DEN

•Que está muy extendido por arriba.

1.
> *A^RI TÊ URU IURI HE
2.
> *Â(^I)TE IRI IIRI Î
3.
> *ÂTE(I)RRĪ
4.
> ÂTERRĪ > ÂTERĪ

¤ Derivado
ATER•PE < *ATERRI BEHE
•bajo escampado
•refugio




▪︎BARBECHO (cast.)
•tierra de labranza dejada sin sembrar para que descanse y recupere sus minerales.

0
< *BAR BEHE UTZI EREIN GE SORO ORO DEN

•Que es todo un campo de labranza sin sembrar dejado con vegetación baja.

Que es todo un campo de labranza sin sembrar dejado con vegetación baja.

1.
> *BAR BEÊ (I)TZI I^IÎ HI SO^O O^O RÎ
2.
> *BARBĒTZS(Ī^)^ŌŌ (^Î)
3.
> BARBĒTXŌ <> BARBECHO




▪︎MATORRAL  (cast.)
•monte bajo (como Markillano en S V.deH.)

0.
< *BAR ZAN BEHE DOŔ HEDA ORO DEN

•Que es vegetación muy lo más baja toda extensa.

1. (nb > m)
> *MA^ HAMIÎ TOŔ ÊRA ULU RÎ

2.
> *MÂ ÂNĪ TOŔ (Î)^A (I)L(I ^Î)

3.
> MĀN(Ī)TORRAL

4.
> *MANTORRAL
(desaparece la N y la A pasa a nasal Â)
> MÂTORRAL


◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧




GAUBEA / VALDEGOBÍA en Araba y el apellido alavés de COMPAÑÓN o Martínez de COMPAÑÓN.

 









◇◇◇


Leize artifizial ugari dago Gaubean,bereziki Barrio, Corro, 
Tobillas, Pinedo, Boveda 
eta Riberan. 

Haien ingurumarietan 
historiaurreko aztarna interesgarri anitz topatu da, Brontze Arotik Goi Erdi Arora arte zabaltzen omen direnak, esate baterako Ribotako menhirra, Uxama Barca (Osman), Pico de San Pedro (Uribarrin), Lastra (Karankan) eta Berbeia (Barrion) kastroak. 

Erromatarren garaian, autrigoien 
mendebaldean izanda, haien eragin handia jaso zuen Gaubeak. Orduko asentamenduen aztarnak ere aurkitu dira, La Arena (Tobillasen) eta El Llano (Gurendesen) besteak beste.

Aldaietaren antzeko gerriko apaindu batek Erdi Aroko lehen okupazioa kokatzen du VI. eta VII. mendeetan.

804 urtean Valpuestako 
apezpikutzaren barnean aipatzen da. Bertako agiri batean dioenez Juan apezpikuak Govia populatu zuen eta Gaztelako fundazio nukleotako bat bihurtu zen. Alfontso II.a Asturietakoak sustatu zituen populazio hauek presura bidez eta XII. menderako 30 monastegi inguru eraiki ziren Gaubeako lurretan. Garai hortakoa da Tobillasko Durruma eliza, Arabako zaharrena kontsideratua dagoena.

XI. mendean Lope Enekoitz 
Bizkaiko jaunak eskuratu zuen lurraldea eta XIV. mendean Gaztelako koroaren menpe gelditu zen, Villarcayoko eskumenean.

XV. mendean Araban sartu zen Valle Real tituluarekin eta 1463. urtean Henrike IV.a Gaztelakoak Arabako hermandadeei zegokiela baieztatu zuen, eta 1483an zergak ordaintzetik aske gelditu ziren.

1501 urtean ordea Burgosko zergabiltzaileek hartu zituzten Gaubeako diruak, baina haranak protesta egin eta Errege-erregina Katolikoek 1503an arrazoia eman zioten, Errege eskutitz bidez Arabari zegokiola konfirmatuz. Auziak 1510 arte iraun zuen arren ez zen aldaketarik izan.
(Wikipedia)


Ibaia : OMECILLO <> OMEZILO

▪︎OMEZILO <> OMECILLO
< *GAUBEAN IBAI OSO ZAN HEDA ORO DEN
•Que es rio todo de muy gran extensión en Gaubea / Valdegovía.
> *GOMIÊ BE USU ZÊ ÎrE OLO rÎ
> *GOMÊME ISI ZÎ Î^I ULO (^Î)
> *GOMÊNESI^ÎÎÎILO
> *HOMÊHEZĪ^LO
> ÔMÊÊZĪLO = ÔMĒZĪLO <> OMECILLO

El río Omecillo nace de varios arroyos provenientes de la Sierra Salvada y la sierra de Árcena, vertebrando el valle de Valdegovía, donde riega sus localidades más importantes, como Villanueva de Valdegovía, Gurendes, Villanañe o Espejo. Antes atraviesa localidades burgalesas de San Zadornil y cerca de su desembocadura el municipio de Lantarón, alcanzando su máximo caudal al llegar al pueblo de Bergüenda y muriendo en el Ebro junto antes de llegar a la localidad de Puentelarrá.
(Wikipedia)

◇◇◇

▪︎MTZ. de COMPAÑÓN
•Apellido alavés

•COMPAÑÓN


•Valdegovía / GAUBEA
GAUBEA > GOBIA <> GOVIA
> Val de Govía = Valdegovía
(Araba)

•Peña Gobia en Burgos cerca de Valpuesta y Valdegovía.

•Carrias <> Karrias : en la Bureba.
< *KAŔ HEDA HAITZ / ÂTX
•Peña extensa y áspera/dura/sólida
•Peña extensa y afilada con picos.
> *KARR ÎRE ÂX
> KARR Î^I ÂS = KARRĪÂS <> CARRIAS


▪︎COMPAÑÓN
= KONIPAINION
< *GOMEBAINION

0.
< *GAUBEA IBAR ZAN HEDA ORO DEN HERRI

•Comarca que es toda muy extensa del valle-vega de Gaubea (Val-de-Gobia > Valdegovía).


《▪︎GAUBEA
< *GOI ZAN ORO BEHE HEDA DEN HARAN
•Valle que se extiende bajo muy grandes alturas
> *GUI HAN U^U BEÊ ÊrA ŕÎ ÂrA^
> *G(Ī) Â^ Ū BĒ Ê^A (^Î) Â^Â
> GÂŪBĒĀ^ > GŌBĪĀ 


▪︎COMPAÑÓN
0.
< *GAUBEA IBAR ZAN HEDA ORO DEN HERRI

•Comarca Que Es Toda Muy Extensa del Valle-Vega de Gaubea. (Valdegovía)

0.
< *GAUBEA IBAŔ ZAN HEDA OrO DEN HERRI
1.
> *GOMIE BA^ ^EN ÎrE O^O rIN ÊŔ
2.
> *GOME BÂ ÎN Î^I Ō ^IN ÎL
3.
> *GOMEBÂÎNĪŌ(Î)N(Î^)
4.
> KOMEPÂÎNĪŌN
> KON(I)PÂÑŌN
> KONPÂÑŌN <> COMPAÑÓN

◇◇◇

¤ Etimologías propias de @fga51

♧◇♧