.jpeg)
Euskal hitz eta leku izenen jatorrizko esanahiak. Gizarteaz eta gizakiaz hausnarketa batzuk.
◇◇◇
▪︎KOŘTA (en Bizkaia)
☆
En Gipuzkoa :
▪︎SAROI <> SAROBE
< *hesia oro goi / behe
•cercado o vallado todo en alto o en bajo
(de verano o de invierno)
> *îsia ro hui / be^e
> *sa ro ^ii / bē
> SAROĪ / SAROBĒ
☆
•majada, aprisco, sel
•cuadra, establo, corral
☆
•SEL
prado cercado en el monte
(Prerromano)
< * hesia oro goi
•cercado todo en alto
> *^isie ulu hui
> *se ili ^ii
> *seil(ī)
> * seil
> SEL
☆
" Brañas, seles o majadas de los puertos de la divisoria de las sierras altas se complementan como veranizas con los seles, brañas y majadas de litoral, donde el ganado pasa el invierno. Su uso estaba regulado por ordenanzas, concordias, acuerdos, contratos o comunidades de pastos, que permanecen vigentes aunque en proceso de disolución."
☆☆☆
Pieza circular de prado comunal en el monte en usufructo temporal a cada vecino.
Eran piezas de montes comunales cuyo usufructo iba en renque plurianual entre los vecinos de cada pueblo por círculos de ~ 50 m. de radio con un mojón en el centro (haustarri : piedra cenizal) , para pastar el ganado. Origen de los caseríos o baserri-ak.
☆☆☆
▪︎KOŘTA (B)
¤ Etimología
0.
< *Goi Oro Doŕ Larre Hesia Heda Den
¤ Significado
•Que es Extenso PradoTodo Cercado en Alta Cumbre.
•Campo Grande Cercado Arriba en el Monte.
¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre
0.
< *Goi Oro Doŕ Larre Hesia Heda Den
1.
> *Koi O^o Roŕ Rerre ^Izie ^Eta Ri^
2.
> *Ko Ō ^Oŕ ^Erre (Î^i)e Êta (^Î)
3.
> *KO Ō ÔRR ÊRRE E ÊTA
= *KŌRR(Ê)RRĒTA
4.
> *KŌŔŔ(Ē)TA
= KŌŘTA
¤ Derivados:
Apellidos: Kortazar, Kortabarria.
Koŕtin :
Corralillo abierto de paredes bajas para los cerdos.
¤ Nota
▪︎CORTIJO
" La palabra cortijo puede provenir
del latín “cohors” que significa cohorte,
aunque también de “cohorticulum”,
patio o corral, si bien el diccionario
de la Real Academia Española da como
etimología la palabra castellana “corte”."
Son divagaciones sin mayor base , con más razón puede venir del vocablo KORTA / CORTA euskérico que también es un cierre para el ganado, si bien las "kortas" eran no muy grandes, comunales y rotativas, mientras que los cortijos son grandes propiedades feudales muy propios de la reconquista y repoblación en Andalucía.
La "korta" era propia de terrenos comunales de poblaciones concejiles igualitarias de agricultores y pastores, si bien con el tiempo se privatizaron y pasaron a ser "baserris o basetxes" familiares y después propiedades de algunos acomodados que los alquilaban a sus "maizterrak" a cambio de rentas, frutos y/o servicios.
Lo comunal se privatiza si el sistema económico es capitalista y liberal.
▪︎CORTIJO
O.*KOŘTA HANDI ORO HEDA DEN•
•QUE ES KORTA GRANDE TODA EXTENSA.
1.*KOŘTE HE^RI O^O ÎRE RI^.
2.*KOŘTI HÎ^I Ō (Î^I) (^Î)
3.*KOŘTIH(Ī^)Ō
4. KOŘTIHŌ <> KOŘTIJŌ <> CORTIJO
♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧
¤ MARI
•Euskal Jainkosa Nagusia.
"Amalurren pertsonifikazioa da naturan. ‘Anbotoko dama’, ‘Aralarko dama’, ‘Muruko dama’ edo ‘Aketegiko sorgina’ izenaz ere ezagutzen da. Jainkosen erregina da Mari, eta berak menderatzen ditu pertsonaia mitologiko guztiak. Europa zaharreko kultura matriarkalen jainkosa aintzinakoetako bat da, beharbada, Mari, izan ere, kultura zeltetako jainko zerutiarren aurrekoa da, eta baita kristautasunaren aurrekoa ere. Lurraren barrualdean bizi da, Anboto mendiko osin eta haitzuloetan, eta hori da, hain zuzen ere, Mariren bizileku nagusia. Hala ere, beste 20 bizileku inguru ere baditu euskal lurraldean barrena. Zazpi urtez behin aldatzen du bizilekuz, eta suak inguraturik joaten da batetik bestera, hodei gorri baten edo haize bolada baten antzera, burrunba handia sortuz. Itxura zoomorfikoak hartu ohi ditu Marik bere lurpeko bizilekuetan (zezena, aharia, akerra, zaldia, sugea, saia, etab.), eta giza itxura hartzen du, berriz, horietatik kanpokoetan. Itxura horietako bat emakume eder eta lirainarena da, ile luzekoa, oinetarainoko tunika gorri batez jantzia, urrezko zinta bat duela bekokian; urrezko gaztelu bat eraman ohi du eskuineko eskuan, eta herensuge bat (dragoia) edukitzen du oinen inguruan kiribildurik. Haren mende daude emankortasuna eta uztak, eta bera da euriaren sortzailea."
(Amaroa)
"Mari (edo Marimunduko Ataunen) euskal mitologiako jainkosa eta izadi osoaren burua da.
Justiziaren jainkosa dugu Mari, zintzotasunaren defendatzaile eta injustizien aurrean zorrotz jokatzen duena. Gehienetan emakume gorputzarekin eta aurpegiarekin irudikatu da, dotore jantzita (gehienetan gorriz). Zuhaitz, arrano, behi, suzko igitai eta emakume modura agertu izan da. Leienda batzuetan, Sugaar edo Maju dira bere bikotekide eta semeak Atarrabi eta Mikelats. Atarrabi zintzoa eta Mikelats gaiztoa.
Mari da ekaitzen eta enbaten Jainkosa. Horiek kobazulo jakin batzuetatik botatzen ditu, bestela bere mende dauden Eate edota Odei jeinuei agintzen die lan horiek egin ditzaten.
Marik kobazulo sakonetan pasatzen zuen. Bertan balio handiko altxor bat zuen.Harri bihurtzen zuen kobazulotik bere baimenik gabe ateratzen zen guztia. Mariri zuka hitz egin behar zaio eta haitzuloa uzterakoan, atzerantz ibiliz irten behar da.Hainbat menditako leizeetan bizi da."
(Jentilbaratza)
Amalur-ren bila Mari-ren barrena Barandiaranen eskutik.
"On Joxemiel Barandiaran-en lanetan begiratuz zera topa dezakegu:
" Eguzkia eta Ilargia dibinitate femeninoak dira, Lurraren alabak, bere barnera doaz egunero beraien zeruko ibilaldien ondoren."
" Berez Mari da Lurra jainkotuari izendatzeko erabiltzen dan izena. Gehienetan behintzat. Mari izena guztiz ahalduna dugun Sorginen nagusia den Anbotoko Dama-rekin erlazionatzen dugun arren, ez da dagoen Mari bakarra. Mari bereganatuak dauzka bere gain beste kultura batzuetan bananduta agertzen diren hainbat jainkosen paperak.
Izatez "Mari" hitzak "Dama" esan nahiko luke eta boteredun emakumeei hitz-egiteko orduan erabiltzen den errespetuzko formula bat da."
(Euskal Sena eta Paleoeuropar Mitologia)
¤ Oharra
Erromak ez zeukan berea ezer horretaz , Indoeuropar Greziatik ala Paleoeuropar Etruskotarretatik hartuta zeukana. Sinkretistak ziren, eta bere Magna Mater edo Matris Deae, Cibeles moduan izan zen kopiatuta, Asia Gutxiatik hartuta. Ez alderantziz, batzuek esaten duten moduan, astakilo lotsagabeak, Euskal Herriaren arerio eta etsai amorratuak, "mitoak argitzeko". Beste estatu boteretsuetan egin dezatela bere azpijana higuingarria, nazkante halakoak.
☆☆☆
▪︎MARI
0. *AMA LUŔ DEN•
•QUE ES LA MADRE TIERRA.
1. *AMA RU^ RI^
2. *EMA RÎ ^Î
3. *(I)MARĪ^
4. MARĪ
♧◇♧
¤ Etimologías propias de @fga51.
♧◇♧