MARI. Euskal Jainkosa Nagusia.

 

◇◇◇

¤ MARI

•Euskal Jainkosa Nagusia.

"Amalurren pertsonifikazioa da naturan. ‘Anbotoko dama’, ‘Aralarko dama’, ‘Muruko dama’ edo ‘Aketegiko sorgina’ izenaz ere ezagutzen da. Jainkosen erregina da Mari, eta berak menderatzen ditu pertsonaia mitologiko guztiak. Europa zaharreko kultura matriarkalen jainkosa aintzinakoetako bat da, beharbada, Mari, izan ere, kultura zeltetako jainko zerutiarren aurrekoa da, eta baita kristautasunaren aurrekoa ere.   Lurraren barrualdean bizi da, Anboto mendiko osin eta haitzuloetan, eta hori da, hain zuzen ere, Mariren bizileku nagusia. Hala ere, beste 20 bizileku inguru ere baditu euskal lurraldean barrena. Zazpi urtez behin aldatzen du bizilekuz, eta suak inguraturik joaten da batetik bestera, hodei gorri baten edo haize bolada baten antzera, burrunba handia sortuz.   Itxura zoomorfikoak hartu ohi ditu Marik bere lurpeko bizilekuetan (zezena, aharia, akerra, zaldia, sugea, saia, etab.), eta giza itxura hartzen du, berriz, horietatik kanpokoetan. Itxura horietako bat emakume eder eta lirainarena da, ile luzekoa, oinetarainoko tunika gorri batez jantzia, urrezko zinta bat duela bekokian; urrezko gaztelu bat eraman ohi du eskuineko eskuan, eta herensuge bat (dragoia) edukitzen du oinen inguruan kiribildurik.   Haren mende daude emankortasuna eta uztak, eta bera da euriaren sortzailea."

(Amaroa)

"Mari (edo Marimunduko Ataunen) euskal mitologiako jainkosa eta izadi osoaren burua da.

Justiziaren jainkosa dugu Mari, zintzotasunaren defendatzaile eta injustizien aurrean zorrotz jokatzen duena. Gehienetan emakume gorputzarekin eta aurpegiarekin irudikatu da, dotore jantzita (gehienetan gorriz). Zuhaitz, arrano, behi, suzko igitai eta emakume modura agertu izan da. Leienda batzuetan, Sugaar edo Maju dira bere bikotekide eta semeak Atarrabi eta Mikelats. Atarrabi zintzoa eta Mikelats gaiztoa.

Mari da ekaitzen eta enbaten Jainkosa. Horiek kobazulo jakin batzuetatik botatzen ditu, bestela bere mende dauden Eate edota Odei jeinuei agintzen die lan horiek egin ditzaten.

Marik kobazulo sakonetan pasatzen zuen. Bertan balio handiko altxor bat zuen.Harri bihurtzen zuen kobazulotik bere baimenik gabe ateratzen zen guztia. Mariri zuka hitz egin behar zaio eta haitzuloa uzterakoan, atzerantz ibiliz irten behar da.Hainbat menditako leizeetan bizi da."

(Jentilbaratza)

Amalur-ren bila Mari-ren barrena Barandiaranen eskutik.

"On Joxemiel Barandiaran-en lanetan begiratuz zera topa dezakegu:

" Eguzkia eta Ilargia dibinitate femeninoak dira, Lurraren alabak, bere barnera doaz egunero beraien zeruko ibilaldien ondoren."

" Berez Mari da Lurra jainkotuari izendatzeko erabiltzen dan izena. Gehienetan behintzat. Mari izena guztiz ahalduna dugun Sorginen nagusia den Anbotoko Dama-rekin erlazionatzen dugun arren, ez da dagoen Mari bakarra. Mari bereganatuak dauzka bere gain beste kultura batzuetan bananduta agertzen diren hainbat jainkosen paperak. 

Izatez "Mari" hitzak "Dama" esan nahiko luke eta boteredun emakumeei hitz-egiteko orduan erabiltzen den errespetuzko formula bat da."

(Euskal Sena eta Paleoeuropar Mitologia)

¤ Oharra

Erromak ez zeukan berea ezer horretaz , Indoeuropar Greziatik ala Paleoeuropar Etruskotarretatik hartuta zeukana. Sinkretistak ziren, eta bere Magna Mater edo Matris Deae, Cibeles moduan izan zen kopiatuta, Asia Gutxiatik hartuta. Ez alderantziz, batzuek esaten duten moduan, astakilo lotsagabeak, Euskal Herriaren arerio eta etsai amorratuak, "mitoak argitzeko". Beste estatu boteretsuetan egin dezatela bere azpijana higuingarria, nazkante halakoak. 

☆☆☆

▪︎MARI 

0. *AMA LUŔ DEN• 

•QUE ES LA MADRE TIERRA. 

1. *AMA  RU^  RI^

2. *EMA RΠ ^Π 

3. *(I)MARĪ^

4. MARĪ

♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51.

♧◇♧