Euskera Autrigón y de Repoblación. El caso del Valle de TOBALINA, en las Merindades, noreste de Burgos, Castilla. Origen euskérico y significado del nombre.

 

◇◇◇


▪︎Valle de TOBALINA

Valle de Tobalina Burgosko probintziaren ipar-ekialdeko muturrean dago. Hegoaldean Burebarekin egiten du muga, mendebaldean Merindad de Cuesta-Urriarekin eta ekialdean Miranda Ebroko lurrekin. Arabako Valderejo eta Gaubea haranek Arcena mendilerroa partekatzen dute iparraldean. Haranak Burgosko mendien zati triangeluar bat hartzen du, ekialdetik mendebaldera zabaltzen dena, eta Arcena mendilerroak eta La Llana-Obarenes mendilerroak utzitako zeharkako espazioa hartzen duena. Antzina «Fondón de Tobalina» deiturikoa, bi mendilerroek Sobrongo haitzartean duten elkarketaren ondorioz leundua dago. Haranaren kontrako muturrean ere mugak naturalak dira, baina ez hain markatuak. Haran hori Ebro ibaiak zeharkatzen du.

VIII. mendean musulmanek inbaditu zuten harana; IX. mendearen lehen erdian, Gorobel mendilerroaren hegoaldean dauden lurrak okupatzeko lehen saiakerak agertzen dira jada. Valpuestaren sorrera, IX. mendearen hasieran birpopulatu zutena, segur aski Tobalinaren garaikoa izan zen. Lurralde honen birpopulatzea adierazten duen lehen agiria 852. urtekoa da, Herrángo San Martin elizaren sorrera hain zuzen ere.

860tik aurrera Rodrigo kondearen jaurerripean geratu zen, sarrazenoen sarrera babesten zuen gotorlekuez jositako mugaldea zen Gaztelako Konderriaren zati bihurtuz. Alfontso VIII.aren erregealditik aurrera, birpopulatze prozesua sendotu zen, lehen garaiko familia-zenobio txikiak xurgatzen dituzten monasterio garrantzitsuen eraketei esker.

Esparru geografiko horretan, monarken babesean, noblezia-leinuek botere sozial eta ekonomikoa gauzatu zuten. Bere boterea, ondare oinarri zabala zuen arren, herrixka ugariren gainean zituzten eskubideetatik sortu zen, erregeen lagapenetatik eta komunitateen eta noblezia txikiaren gain egindako presiotik zetozenak. XI. mendetik XIII. mendera kondeak ziren talde horretako ordezkariak; XIV. mendearen erdialdean, berriz, familia talde bat finkatu zen, hala nola Villalobos, Manrique, Salazar, Bonifaz, eta, batez ere, Velasco.


¤ Etimología

El Valle de Tobalina es redondo, tras la invasión musulmana del año 711 fue frontera, se empezó a repoblar el siglo IX.


▪︎TOBALINA

0.
< HAITZ GOI DOŔ ZAN BORO HEDA - BEHE AURRE HEDA - MUGA HARAN ZAN DEN

(zan den > handî)


¤ Significado


•GRAN VALLE FRONTERIZO QUE SE EXTIENDE ADELANTE BAJO ALTA CUMBRE ROCOSA EXTENSA (sierra o cadena montañosa)  MUY CIRCULAR (redondeada, cóncava).


¤ Evolución fonética y aglutinación del nombre


0.
< HAITZ GOI DOŔ ZAN BORO HEDA -
BEHE AURRE HEDA - MUGA HARAN ZAN DEN

1.
(nb > m)
> *ÂTZ HUI TO^ ZEMO^O ÎRE - BE^E ARRE ÎRE - NIHA ^ARA^

2.
> *ÊZ (ÎI) TÔ (^I)NŌ (Î)^E - BĒ ALE (Î)^E - N(I)^A Â^Â

3.
> *(Î^) TÔHŌ (Î) - B(Ī) ALI Î - NÂÂÂ

4.
> TÔ^Ō - BALĪ - NĀ^

= TŌ^•BALĪ•NĀ^

= TOBALINA



♧◇♧

¤ Etimologías propias de @fga51
(Método propio RILA de Reconstrucción Idiomática Lógico-Aglutinante)

♧◇♧